|
ਮà©à¨•à¨¤à¨¸à¨° ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਵਰਤਮਾਨ |
|
|
ਪੰਜਾਬ
ਦਾ ਮੱਧਕਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸ ਜੰਗਾਂ ਯà©à©±à¨§à¨¾à¨‚ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸ ਨੇ ਜਿਥੇ
ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਗਰਾਂ ਨੂੰ ਵਸਾਇਆ, ਉਥੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ à¨à¨µà¨¿à©±à¨– ਲਈ ਨਵੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵੀ
ਸਿਰਜੀਆਂ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨà©à©±à¨– ਨੂੰ ਸਰਬੱਤ ਦੇ à¨à¨²à©‡ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।
ਸà©à¨°à©€ ਮà©à¨•à¨¤à¨¸à¨° ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵੀ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ
ਮà©à©šà¨²à¨¾à¨‚ ਨਾਲ ਯà©à©±à¨§ ਦੀ ਯਾਦ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਜà©à©œà¨¿à¨† ਹੋਇਆ
ਹੈ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪà©à¨°à¨¾à¨¤à¨¨ ਕਸਬੇ ਜਲਾਲਾਬਾਦ (ਪੱਛਮੀ) ਦੇ ਤਿੰਨ ਖੱਤਰੀ à¨à¨°à¨¾ ਸਨ। ਉਹ
ਅਮੀਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲੇ ਵੀ ਸਨ। ਇਹ ਤਿੰਨੋ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦੇ ਪੱਕੇ
ਉਪਾਸ਼ਕ ਸਨ। ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੇ ਨਾਂ ਸਨ - ਖਿਦਰਾਣਾ, ਧਿੰਗਾਣਾ ਅਤੇ ਰà©à¨ªà¨¾à¨£à¨¾ ਸੀ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ
ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਿੱਲਤ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਪà©à¨°à¨¾à¨¤à¨¨ ਇਤਿਹਾਸ ਮà©à¨¤à¨¾à¨¬à¨• ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ
ਇਹ ਖੇਤਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਮਾਰੂਥਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।
ਰੇਤਲਾ ਇਲਾਕਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਥà©à©œà©à¨¹ ਕਾਰਨ ਹੀ ਤਿੰਨਾਂ à¨à¨°à¨¾à¨µà¨¾à¨‚ ਨੇ ਇਥੇ ਤਿੰਨ ਢਾਬਾਂ
ਖà©à¨¦à¨µà¨¾à¨ˆà¨†à¨‚। ਹਰ ਵਰà©à¨¹à©‡ ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਪੈਂਦੇ ਮੀਂਹ ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਢਾਬਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ à¨à¨°
ਕੇ ਆਲੇ-ਦà©à¨†à¨²à©‡ ਰੌਣਕਾਂ ਲਾ ਦਿੰਦੇ। ਲੋਕ ਇਸ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਪੀਣ ਅਤੇ
ਆਪਣੇ ਪੀਣ ਲਈ ਕਰਦੇ। ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਤਿੰਨਾਂ ਦੀਆਂ ਢਾਬਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਆਲੇ-ਦà©à¨†à¨²à©‡ ਤਿੰਨ ਪਿੰਡ
ਧਿੰਗਾਣਾ, ਰà©à¨ªà¨¾à¨£à¨¾ ਅਤੇ ਖਿਦਰਾਣਾ ਵਸ ਗà¨à¥¤
ਮà©à¨•à¨¤à¨¸à¨° ਦੀ ਅਸਲ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਤਰਾ ਦਸਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਸ਼à©à¨°à©‚ ਹੋਈ। ਸੰਨ 1705 ਵਿਚ
ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਯà©à©±à¨§ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੀ
ਹà©à©°à¨¦à©‡ ਹੋਠਅਖੀਰ ਕੋਟਕਪੂਰੇ ਪà©à©±à¨œà©‡à¥¤ ਕੋਟਕਪੂਰੇ ਪà©à©±à¨œ ਕੇ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਕਿ
ਸੂਬਾ ਸਰਹਿੰਦ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜਾਂ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਦਾ ਪਿੱਛਾ
ਕਰਦੀਆਂ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੋਟਕਪੂਰੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਕਪੂਰਾ ਬਰਾੜ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਅੰਮà©à¨°à¨¿à¨¤ ਛਕ ਕੇ
ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਬਣ ਚà©à©±à¨•à¨¿à¨† ਸੀ। ਜਦੋਂ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਮà©à¨—ਲਾਂ ਦਾ ਮà©à¨•à¨¾à¨¬à¨²à¨¾ ਕਰਨ
ਲਈ ਕਿਲà©à¨¹à¨¾ ਮੰਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਟਾਲ-ਮਟੋਲ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਮà©à¨•à¨¤à¨¸à¨° ਵੱਲ ਚੱਲ
ਪਠਤੇ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਢਾਬ ਉਤੇ ਜਾ ਪਹà©à©°à¨šà©‡à¥¤
ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਢਾਬ 'ਤੇ ਪਹà©à©°à¨šà¨£ ਵੇਲੇ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ
ਉਹ 40 ਮà¨à©ˆà¨² ਸਿੱਖ ਵੀ ਪਹà©à©°à¨š ਚà©à©±à¨•à©‡ ਸਨ, ਜਿਹੜੇ ਪਹਿਲਾਂ ਅਨੰਦਪà©à¨° ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਗà©à¨°à©‚
ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਦਾਵਾ ਲਿਖ ਕੇ ਦੇ ਚà©à©±à¨•à©‡ ਸਨ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਮਗਰੋਂ ਚਾਲੀ ਮà©à¨•à¨¤à¨¿à¨†à¨‚ ਵਜੋਂ ਇਤਿਹਾਸ
ਵਿਚ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ। ਮà©à¨•à¨¤à¨¸à¨° ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜੰਗ ਦੀ ਯà©à©±à¨§-ਨੀਤੀ ਬਾਰੇ à¨à¨¾à¨ˆ
ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪà©à¨°à¨¸à¨¿à©±à¨§ ਗà©à¨°à©°à¨¥ 'ਤਵਾਰੀਖ ਗà©à¨°à©‚ ਖਾਲਸਾ' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ :
ਤਦੋਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸਿੱਖ ਨੇ ਉਚੇ ਬà©à¨°à¨¿à¨› ਚੜà©à¨¹ ਕੇ ਅਰਜ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ! ਤà©à¨°à¨• ਨੇੜੇ
ਆ ਪà©à©±à¨œà©‡ ਹਨ, ਅਜੇ à¨à¨¥à©‹à¨‚ ਦੋ ਕੋਹ ਖਿਦਰਾਣਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਬੋਲੇ ਕੋਈ ਡਰ ਨਹੀਂ, ਤà©à¨¸à©€à¨‚
ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰੋ, ਰੋਕਣ ਵਾਲੇ ਆਪੇ ਰੋਕ ਲੈਣਗੇ। ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਤਾਂ ਸਰਬੱਗ ਸੇ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ
ਖਬਰ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪਿਛੇ ਤà©à¨°à¨•à¨¾à¨‚ ਦੇ ਅੱਗੇ-ਅੱਗੇ ਮà¨à©ˆà¨² ਸਿੰਘ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। à¨à¨¨à©‡ ਨੂੰ
ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੇ ਕੰਢੇ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਨੂੰ ਬੈਰਾੜ ਲੈ ਗà¨à¥¤ ਜਲ à¨à¨°à¨¿à¨† ਤੇ ਗਹਿਰਾ ਜੰਗਲ ਦੇਖ ਕੇ
ਬਹà©à¨¤ ਖà©à¨¶ ਹੋà¨à¥¤ ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਬੋਲਿਆ ਮਹਾਰਾਜ ਇਥੇ ਸਾਰੇ ਸà©à¨– ਹਨ। ਅਸੀਂ ਜਲ ਰੋਕ
ਰੱਖਾਂਗੇ, ਤà©à¨°à¨• ਤਿਹਾਠਮਰਦੇ ਆਪੇ ਮà©à©œ ਜਾਣਗੇ। ਜੇ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਪੈਂਦਾ ਡਿੱਠਾ ਤਾਂ
ਅਗੇਰੇ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਨਾਲੇ à¨à¨¸ ਕੇਰ (ਟੋਬੇ ਵਿਚੋਂ ਪà©à©±à¨Ÿ ਕੇ ਸà©à©±à¨Ÿà©€ ਹੋਈ ਮਿੱਟੀ ਦੇ
ਤੋਦੇ) ਦੀ ਆੜ ਵਿਚ ਲੜਾਈ ਚੰਗੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। à¨à¨¹ ਬਾਤ ਸà©à¨£ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਉਸ ਤਲਾਉ
ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਟਿੱਬੀ 'ਤੇ ਖਲੋਤੇ ਅਤੇ ਜੰਗ ਦੀ ਸਲਾਹ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਤਦੋਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਲਸ਼ਕਰ
ਨੇੜੇ ਆ ਪà©à©±à¨œà¨¾à¥¤ ਜਿਹੜੇ ਮà¨à©ˆà¨² ਸਿੰਘ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਗਰ-ਮਗਰ ਆ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੇ
ਵੈਰੀਆਂ ਨਾਲ ਜੰਗ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਧਾਰ, ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਲਈ ਉਸੇ ਢਾਬ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਨੀਵੀਂ
ਜਗà©à¨¹à¨¾ ਮੋਰਚੇ ਥਾਪ ਲਠਤੇ ਆਪ ਨੂੰ ਥੋੜà©à¨¹à¨¿à¨† ਤੋਂ ਬਹà©à¨¤à©‡ ਦਿਖਾਵਣ ਤੇ à¨à¨¸ ਖਯਾਲ ਨਾਲ ਕਿ
ਤà©à¨°à¨• ਅਗਾਹਾਂ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਨਾ ਚਲੇ ਜਾਣ, ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਮà©à¨ à¨à©‡à©œ ਕਰ ਲਈà¨, ਸਠਨੇ
ਆਪਣੇ ਬਸਤਰ ਬਿਰਛਾਂ 'ਤੇ ਖਿੰਡਾ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੂੰ ਤੰਬੂ ਲੱਗੇ ਹੋਠਸਮਠਕੇ
ਤà©à¨°à¨•à¨¾à¨¨à©€ ਫੌਜ ਸਠਓਧਰੇ à¨à©à¨• ਗਈ। ਜਦ à¨à¨¨ ਮਾਰ ਹੇਠਆਈ ਤਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇਕੋ ਵਾਰੀ
ਬਾੜ-à¨à¨¾à©œ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵੀਹ-ਪੰਜੀਹ ਡਿੱਗ ਪà¨à¥¤ ਅਚਨਚੇਤ à¨à¨¾à©œà¨¾à¨‚ ਵਿਚੋਂ ਬੰਦੂਕਾਂ
ਚਲੀਆਂ ਤਾਂ ਵਜੀਦ ਖ਼ਾਂ ਨੇ ਜਾਣਿਆ ਕਿ à¨à¨¥à©‡ ਤੀਕ ਸਿੱਖਾਂ ਸਮੇਤ ਗà©à¨°à©‚ ਹੈ।
ਇੰਜ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਤà©à¨°à¨•à¨¾à¨‚ ਵਿੱਚ ਗਹਿ-ਗੱਚ ਲੜਾਈ ਹੋਣ ਲੱਗੀ।
ਖੂਬ ਮਾਰੋ ਮਾਰ ਤੇ ਕਾੜ-ਕਾੜ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਆਕਾਸ਼ ਗੂੰਜ ਉਠਿਆ। ਇਥੇ ਹੋਠਇਸ ਯà©à©±à¨§ ਦੀ
ਬੜੀ ਜੀਵੰਤ ਤਸਵੀਰਕਸ਼ੀ ਕਰਦਿਆਂ à¨à¨¾à¨ˆ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੱਗੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ :
ਸਿੰਘ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰਾਂ ਖਿੱਚ-ਖਿੱਚ ਕੇ ਤà©à¨°à¨•à¨¾à¨¨à©€à¨†à¨‚ ਤੇ ਸ਼ੇਰਾ ਵਾਂਙੂੰ ਟà©à©±à¨Ÿ ਪਠਤੇ ਖਟਾ ਖਟ
ਤਲਵਾਰਾਂ ਚੱਲਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ, ਧਰਤੀ ਲਾਲ ਗà©à¨²à¨¾à¨² ਹੋ ਗਈ, ਬੇਅੰਤ ਘੋੜੇ ਸਿਪਾਹੀ ਫੱਟੜ ਤੇ
ਮà©à¨°à¨¦à©‡ ਦਿਸਣ ਲੱਗੇ, ਸ਼ਾਹੀ ਸਿਪਾਹੀ ਪਿੱਛੇ ਨੂੰ ਮà©à©œà©‡ ਤਾਂ ਵਜੀਦ ਖ਼ਾਂ ਨੇ ਵੰਗਾਰ ਵੰਗਾਰ
ਕੇ ਮੋੜ ਮੋੜ ਲੜਾà¨, ਬੇਅੰਤ ਰà©à©°à¨¡ ਮà©à©°à¨¡ ਬਿਖਰ ਗà¨à¥¤ ਇਕ ਇਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਯਾਰਾਂ-ਯਾਰਾਂ ਨੂੰ
ਥਾਇੰ ਰੱਖਿਆ।
ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤà©à¨°à¨•à¨¾à¨‚ ਨੂੰ ਪਛਾੜਿਆ। ਵੈਸਾਖ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਰਾ ਰੇਤਲਾ ਅਤੇ
à¨à¨¾à©œà¨¾à¨‚ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਤਪਣ ਲੱਗਾ। à¨à¨¾à¨µà©‡à¨‚ ਚੌਧਰੀ ਕਪੂਰੇ ਦੇ ਦੱਸੇ ਹੋਠਕਾਰਨ ਤà©à¨°à¨•à¨¾à¨‚ ਨੇ
ਖਿਦਰਾਣੇ ਤਲਾਅ ਵਿਚੋਂ ਪਾਣੀ ਪà©à¨°à¨¾à¨ªà¨¤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਹੱਲੇ ਕੀਤੇ ਪਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਉਹਦੀ ਪੇਸ਼
ਨਾ ਜਾਣ ਦਿੱਤੀ। ਅੰਤ ਕਪੂਰੇ ਨੇ ਵਜੀਦ ਖਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ à¨à¨§à¨° ਤਾਂ ਤੀਹ-ਤੀਹ ਕੋਹ ਤੱਕ
ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਲੱà¨à¨¦à¨¾, ਜੇ ਪਿੱਛੇ ਮà©à©œ ਗਠਤਾਂ ਵੀ ਦਸ ਕੋਹ ਤੋਂ ਉਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ
ਮਿਲਣਾ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਚੰਗਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਾਂਹ ਹੀ ਮà©à©œ ਜਾਈà¨, ਨਹੀਂ ਤਾਂ à¨à¨¾à©œà¨¾à¨‚ ਵਿਚ ਲà©à¨•à©‡
ਸਿੱਖ ਛà©à¨ª-ਛà©à¨ª ਕੇ ਵਾਰ ਕਰਨਗੇ ਤੇ ਤਿਹਾਈਆਂ ਤà©à¨°à¨• ਫੌਜਾਂ ਸਾਥ ਛੱਡ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਉਧਰ
ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਨੇ ਫੱਟੜ ਹੋਠਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੰà¨à¨¾à¨²à¨£à¨¾ ਸ਼à©à¨°à©‚ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੇਖਿਆ ਕਿ
ਇਕ-ਇਕ ਸਿੱਖ ਕੋਲ ਸੱਤ-ਸੱਤ ਤà©à¨°à¨• ਮੋਠਪਠਸਨ। ਦੂਰ ਤਲਾਅ ਦੇ ਕੰਢੇ ਬੈਠੀ ਮਾਈ à¨à¨¾à¨—à©‹
ਆਪਣੇ ਜ਼ਖਮ ਧੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਬੜੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਤà©à¨°à¨•à¨¾à¨‚ ਦੇ ਆਹੂ ਲਾਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਉਹੀ
ਮਾਈ à¨à¨¾à¨— ਕੌਰ ਹੈ, ਜੋ ਬੇਦਾਵਾ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਮà¨à©ˆà¨² ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਹਨਤਾਂ ਪਾ ਕੇ ਮà©à©œ
ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਕੋਲ ਲੈ ਆਈ ਸੀ ਤੇ ਇਥੇ ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਕੇ ਗà©à¨°à©‚
ਜੀ ਤੋਂ ਮà©à¨†à©žà©€ ਮੰਗ ਕੇ à¨à©à©±à¨² ਬਖਸ਼ਾ ਲਈ ਸੀ।
ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਨੇ ਸਹਿਕਦੇ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਵੇਖ ਕੇ ਕਿਹਾ, à¨à¨¾à¨ˆ
ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਜੋ ਮੰਗਣਾ ਮੰਗ ਲੈ। ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਰਲਾ ਲੈਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ 'ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ
ਜੋ ਅਨੰਦਪà©à¨° ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਬੇਦਾਵਾ ਲਿਖਣ ਦੀ ਬੱਜਰ ਗ਼ਲਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਹ ਬਖਸ਼ ਦਿਓ ਤੇ
ਬੇਦਾਵਾ ਪਾੜà©à¨¹ ਕੇ à¨à©à©±à¨² ਬਖਸ਼ੋ ਤੇ ਮà©à¨•à¨¤ ਕਰ ਦਿਓ।'' ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਨੇ ਬੇਦਾਵਾ ਪਾੜ ਕੇ
ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗਲ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਟà©à©±à¨Ÿà©€ ਫਿਰ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਨਾਲ ਗੰਢੀ ਗਈ।
ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਠਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਚਿਖਾ 'ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੰਜ
ਹਜ਼ਾਰੀ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰੀ ਦਾ ਵਰ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸਸਕਾਰ
ਕੀਤਾ। ਇਹੀ ਚਾਲੀ ਮà©à¨•à¨¤à©‡ ਹਨ, ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੇ ਧਰਮ ਹੇਤ ਕà©à¨°à¨¬à¨¾à¨¨à©€ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼
ਸਿੱਖ ਅਰਦਾਸ ਵਿਚ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਚਾਲੀ ਮà©à¨•à¨¤à¨¿à¨†à¨‚ ਦੀ ਪਾਵਨ ਧਰਤੀ
'ਤੇ ਹੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਹਿਰ ਮà©à¨•à¨¤à¨¸à¨° ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਮà©à¨•à¨¤à¨¸à¨° ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਪà©à¨°à¨¸à¨¿à©±à¨§ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à©‡ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਮà©à©±à¨– ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à¨¾
ਸà©à¨°à©€ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਟà©à©±à¨Ÿà©€ ਗੰਢੀ ਸਾਹਿਬ ਹੈ। 1743 ਵਿਚ à¨à¨¾à¨ˆ ਲੰਗਰ ਸਿੰਘ ਦੀ
ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ 'ਤੇ ਮਾਨਾਵਾਲਾ ਦੇ ਸੋਢੀ ਮਾਨ ਨੇ ਸੰਗਤ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਇਸ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à©‡ ਦੀ
ਪੱਕੀ ਇਮਾਰਤ ਉਸਾਰੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਰੋਵਰ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ
ਨੇ ਇਸ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à©‡ ਨਾਂਅ ਵੱਡੀ ਜਗੀਰ ਲਾਈ ਸੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਬੰਦ
ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਪà©à¨°à¨¸à¨¿à©±à¨§ ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਠਨੇ ਮà©à¨•à¨¤à¨¸à¨° ਦੇ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à¨¿à¨†à¨‚ ਲਈ
ਕਈ ਕà©à¨ ਕੀਤਾ।
1922 ਤੱਕ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à¨¾ ਸà©à¨§à¨¾à¨° ਲਹਿਰ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਬਹà©à¨¤ ਸਾਰੇ ਗà©à¨°à©‚ਦਵਾਰੇ ਮਹੰਤਾਂ ਕੋਲੋਂ
ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਲਠਗਠਪਰ ਮà©à¨•à¨¤à¨¸à¨° ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਪà©à¨œà¨¾à¨°à©€à¨†à¨‚ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ।
1922 ਦੀ ਮਾਘੀ ਨੂੰ ਦੀਵਾਨ ਕਰਕੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ
ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à¨¾ ਪà©à¨°à¨¬à©°à¨§ ਕਮੇਟੀ ਅਧੀਨ ਆ ਜਾਵੇ। ਜਦੋਂ 17 ਫਰਵਰੀ, 1922 ਨੂੰ ਪਿੰਡ
ਥਾਂਦੇਵਾਲਾ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡਾ ਦੀਵਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪà©à¨œà¨¾à¨°à©€à¨†à¨‚ ਨੇ ਇਕੱਠਤੋਂ ਡਰਦਿਆਂ
ਸਮà¨à©Œà¨¤à¨¾ ਕਰਨਾ ਪà©à¨°à¨µà¨¾à¨¨ ਕਰ ਲਿਆ। ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਨੇ ਪà©à¨œà¨¾à¨°à©€à¨†à¨‚ ਨੂੰ ਸਿਰੋਪੇ ਦੇ ਕੇ ਸਨਮਾਨਤ
ਕੀਤਾ। ਪਰ ਇਸ ਸਮà¨à©Œà¨¤à©‡ ਅਨà©à¨¸à¨¾à¨° ਕੇਵਲ ਗà©à¨°à©‚ਦਵਾਰਾ ਤੰਬੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੀ ਪà©à¨°à¨¬à©°à¨§ ਮਿਲਿਆ।
ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਕਰਕੇ 21 ਫਰਵਰੀ 1922 ਨੂੰ ਟà©à©±à¨Ÿà©€ ਗੰਢੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਮਿਲ ਗਿਆ।
ਦੂਜਾ ਪà©à¨°à¨¸à¨¿à©±à¨§ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à¨¾ ਤੰਬੂ ਸਾਹਿਬ ਹੈ। ਇਹ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮਾਈ à¨à¨¾à¨— ਕੌਰ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à¨¾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ 100 ਗਜ਼ ਦੂਰ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à¨¾ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ ਹੈ। ਇਸ ਸਥਾਨ
'ਤੇ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਚਾਲੀ ਮà©à¨•à¨¤à¨¿à¨†à¨‚ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰਕੇ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੂੰ ਰà©à¨¤à¨¬à©‡
ਬਖਸ਼ੇ ਸਨ।
ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਢਾਬ ਤੋਂ ਕੋਈ ਇਕ-ਡੇਢ ਕਿਲੋਮੀਟਰ 'ਤੇ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à¨¾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ ਹੈ। ਇੱਥੇ
ਹੀ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਨੇ ਤà©à¨°à¨•à¨¾à¨‚ 'ਤੇ ਤੀਰਾਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਰਸਾਇਆ ਸੀ। ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਦੱਖਣ
ਵੱਲ 200 ਗਜ਼ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à¨¾ ਰਕਾਬਸਰ ਹੈ।
ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à¨¾ ਦਾਤਣਸਰ ਹੈ। ਮà©à¨•à¨¤à¨¸à¨° ਤੋਂ ਬਠਿੰਡੇ ਵੱਲ
ਜਾਂਦੀ ਸੜਕ 'ਤੇ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à¨¾ ਦੂਖ ਨਿਵਾਰਣ, ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ
ਖਿਦਰਾਣੇ ਤੋਂ ਰà©à¨ªà¨¾à¨£à©‡ ਵੱਲ ਜਾਂਦਿਆਂ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰà©à¨•à©‡ ਸਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਥੇ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ
ਛੱਪੜੀ ਸੀ ਪਰ ਹà©à¨£ ਪੱਕਾ ਸਰੋਵਰ ਤੇ ਕਾਫੀ ਵੱਡਾ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à¨¾ ਹੈ।
ਇਥੋਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿਚ ਦੋ ਮੰਜ਼ਿਲੀ ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਮਦੋਟ
ਦੇ ਨਵਾਬ ਮੌਲਵੀ ਰਜਬ ਅਲੀ ਮੀਆਂ ਬਦਰੂਦੀਨ ਸ਼ਾਹ ਜੋ ਕਿ ਪਿੰਡ ਮਘਰੂਵਾਲੀ ਜਲਾਲਾਬਾਦ
ਜ਼ਿਲà©à¨¹à¨¾ ਫਿਰੋਜ਼ਪà©à¨° ਦਾ ਵਾਸੀ ਸੀ, ਨੇ 16 ਨਵੰਬਰ 1894 ਵਿਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਮà©à¨¸à¨²à¨®à¨¾à¨¨ à¨à¨¾à¨µà©‡à¨‚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਇਥੋਂ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਠਪਰ ਅਜੇ ਵੀ ਆਲੇ-ਦà©à¨†à¨²à©‡ ਵਸਦੇ
ਸੈਂਕੜੇ ਮà©à¨¸à¨²à¨®à¨¾à¨¨ ਜà©à©°à¨®à©‡ ਅਤੇ ਈਦ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਇਸ ਮਸਜਿਦ ਦੀ ਸ਼ੋà¨à¨¾ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਸਾਲ 2005 ਵਿਚ ਮà©à¨•à¨¤à¨¸à¨° ਦੀ ਤੀਜੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਮਨਾਈ ਗਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਕà©à¨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤਾਂ
ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਪà©à¨°à¨¸à¨¿à©±à¨§ ਮà©à¨•à¨¤à©‡-ਮਿਨਾਰ ਹੈ। ਇਹ 81 ਫà©à©±à¨Ÿ ਉੱਚਾ ਤੇ 11
ਫà©à©±à¨Ÿ ਦੇ ਮà©à©±à¨ ੇ ਵਾਲਾ ਖੰਡਾ ਹੈ। ਉਪਰੋਂ ਇਸ ਦੀ ਚੌੜਾਈ 16 ਫà©à©±à¨Ÿ ਅਤੇ ਵਿਚਕਾਰੋਂ 13
ਫà©à©±à¨Ÿ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਦà©à¨†à¨²à©‡ ਚਾਲੀ ਮà©à¨•à¨¤à¨¿à¨†à¨‚ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਚਾਲੀ ਵੱਡੇ ਕੜੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚
ਕੜਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਇਹ ਖੰਡਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਮੌਕੇ ਮà©à¨•à¨¤à¨¸à¨° ਦੇ
ਆਲੇ-ਦà©à¨†à¨²à©‡ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਸੱਤ ਵੱਡੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗੇਟ ਬਣਾਠਗਠਹਨ ਜਿਵੇਂ à¨à¨¾à¨ˆ
ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ, ਦਾਨ ਸਿੰਘ, ਲੰਗਰ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ। ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਵਿਚੋਂ ਕà©à¨ ਸਫੈਦ ਤੇ
ਕà©à¨ ਲਾਲ ਪੱਥਰ ਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਸਾਂà¨-ਸੰà¨à¨¾à¨² ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ 7 ਨਵੰਬਰ 1995
ਨੂੰ ਜ਼ਿਲà©à¨¹à¨¾ ਬਣਿਆ। ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮà©à¨•à¨¤à¨¸à¨° ਦੀ ਸਦਾ à¨à©°à¨¡à©€ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਵਿੱਤਰ
ਨਗਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅੱਜ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਤਰਸਯੋਗ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ
ਸਾਂà¨à¨£ ਲਈ ਕੋਈ ਯਤਨ ਹà©à©°à¨¦à¨¾ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।
-ਮੋਬਾਈਲ : 94173-58120.
|
|