*ਗà©à¨°à©‚ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਵੇਰਵਾ* |
ਸ਼à©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਪà©à¨°à¨•à¨¾à¨¸à¨¼ ਪà©à¨°à¨¬ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਿੲਕ à¨à¨¾à¨¤: *ਗà©à¨°à©‚ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਵੇਰਵਾ* ਜਨਮ :-ਚੂੰਨਾ ਮੰਡੀ (ਲਹੌਰ)-24 ਸਤੰਬਰ 1534, ਪਿਤਾ ਹਰਿ ਦਾਸ ਜੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਇਆ ਜੀ। ਗà©à¨°à¨—ੱਦੀ ਅਤੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ :- 1 ਸਤੰਬਰ 1574 ਅਤੇ 1 ਸਤੰਬਰ 1581 / ਉਮਰ 47 ਸਾਲ ਅਤੇ ਗà©à¨°à¨—ੱਦੀ ਕà©à¨² 7 ਸਾਲ। ਪਰਵਾਰ :-ਵਿਆਹ ਫਰਵਰੀ 1553, ਮਹਿਲ- ਮਾਤਾ à¨à¨¾à¨¨à©€ ਜੀ (ਛੋਟੀ ਸਪà©à©±à¨¤à¨°à©€ ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à© ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ) ਤਿੰਨ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ- ਪà©à¨°à¨¿à¨¥à©€ ਚੰਦ-1558, ਮਹਾਂਦੇਵ-1560 ਅਤੇ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ-1563
ਕਾਰਜ-ਪਿੰਡ ਤà©à©°à¨— ਦੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰਾਂ ਤੋਂ 700 ਅਕਬਰੀ ਰà©à¨ªà¨ ਦੇ ਕੇ 500 ਵਿਘੇ ਜ਼ਮੀਨ
ਖ਼ਰੀਦੀ ਸੀ। ਗà©à¨°à©‚ ਕਾ ਚੱਕ (ਅੰਮà©à¨°à¨¿à¨¤à¨¸à¨° ਸਾਹਿਬ) ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ-1574 ਤੇ ਸਰੋਵਰ ਦੀ
ਆਰੰà¨à¨¤à¨¾-1577
ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਮ ‘ਜੇਠਾ’ ਸੀ ਅਤੇ ਕà©à¨¦à¨°à¨¤ ਦਾ à¨à¨¾à¨£à¨¾ à¨à¨¸à¨¾ ਵਰਤਿਆ ਕਿ 7 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਹੋਣ ਤੱਕ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਸਾਇਆ ਨਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਪਿਤਾ ਜੀ ਵੀ ਚੜਾਈ ਕਰ ਗà¨à¥¤ ਸੰਬੰਧੀਆਂ ਨੇ ਮੂੰਹ ਫੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਲਹੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾ ਕੀਤੀ ਪਰ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਨਾਨੀ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਬਾਸਰਕੇ ਲੈ ਆਈ। ਨਾਨੀ ਆਰਥਿਕ ਪੱਖੋਂ ਗ਼ਰੀਬ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ à¨à¨°à¨¾ ਅਤੇ à¨à©ˆà¨£ ਦੇ ਪਾਲਣ- ਪੋਸਣ ਦਾ à¨à¨¾à¨° ਵੀ ਪੈ ਗਿਆ। ਆਪ ਚੜà©à¨¹à¨¦à©€ ਕਲਾ ਦੀ ਮੂਰਤ ਸਨ ਅਤੇ ਹੌਸਲਾ ਨਾ ਹਾਰਿਆ ਸਗੋਂ ਘà©à©°à¨—ਣੀਆਂ ਵੇਚਣ ਦੀ ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਠਅਤੇ ਕਿਸੇ ਅੱਗੇ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਫੈਲਾਇਆ। 1541 ਵਿੱਚ ਜੇਠਾ ਜੀ ਬਾਸਰਕੇ ਆਠਸਨ ਅਤੇ ਕੋਈ 1546 ਵਿੱਚ ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਹੀ ਰਹਿਣ ਦੀ ਪà©à¨°à©‡à¨°à¨£à¨¾ ਦਿੱਤੀ। ਇੱਥੇ ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਪਿਆਰ ਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਨੇ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੂੰ ਗà©à¨°à¨®à¨¤à¨¿ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘਾ ਪà©à¨°à¨à¨¾à¨µ ਪਾਇਆ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਰ ਪਲ ਗà©à¨°à©‚ ਉਪਦੇਸ਼ ਅਨà©à¨¸à¨¾à¨° ਢਾਲਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੋਈ 40 ਕ੠ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਨਿਸ਼ਠਾ ਨਾਲ ਗà©à¨°à©‚ ਘਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗà©à¨°à©‚ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਗੱਦੀ ’ਤੇ ਚੌਥੇ ਗà©à¨°à©‚ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋà¨à¥¤ ਇਤਿਹਾਸ à¨à¨¸à¨¾ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਘਰ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਬੀਬੀ à¨à¨¾à¨¨à©€ ਦੇ ਰਿਸਤੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ‘ਜੇਠਾ’ ਜੀ ਜੋ ਉਸ ਵੇਲੇ ਮਿੱਟੀ-ਇੱਟਾਂ ਆਦਿ ਚà©à©±à¨•à¨£ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਠਸਨ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਸਹਿਜ ਸà©à¨à¨¾ ਹੀ ਆਖ ਦਿੱਤਾ ਕਿ à¨à¨¾à¨¨à©€ ਲਈ à¨à¨¡à¨¾ ਅਤੇ à¨à¨¸à¨¾ ਵਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ à¨à¨¸à¨¾ ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਹੋ ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪà©à©±à¨¤à¨°à©€ à¨à¨¾à¨¨à©€ ਜੀ ਦੀ ਸਗਾਈ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੀ ਪà©à¨¤à¨°à©€ à¨à¨¾à¨¨à©€ ਅਤੇ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਮਗਨ ਅਤੇ ਜà©à¨Ÿà©‡ ਰਹਿੰਦੇ ਦੇਖ ਕੇ ਬਹà©à¨¤ ਖà©à¨¶ ਹà©à©°à¨¦à©‡à¥¤ ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਉਲੀ ਦੀ ਕਾਰ-ਸੇਵਾ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਵਧ ਚੜà©à¨¹ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਸà©à¨à¨¾à¨… ਅਤੇ ਪà©à¨°à©€à¨–ਿਆ ਆਪ ਜੀ ਮਿਠਬੋਲੜੇ ਸਨ। ਨਿਮਰਤਾ, ਦਇਆ, ਪà©à¨°à©‡à¨® ਅਤੇ ਉਦਾਰਤਾ ਦੇ ਗà©à¨£à¨¾à¨‚ ਨਾਲ à¨à¨°à¨ªà©‚ਰ ਸਨ ਜਿਸ ਦਾ ਪਰਤੱਖ ਸਬੂਤ ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਲਈ ਪà©à¨°à©€à¨–ਿਆ ਵੇਲੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਬਾਉਲੀ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇਕ ਥੜà©à¨¹à¨¾ ਬਨਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਆਖਿਆ। ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਜਵਾਈ ਰਾਮਾ ਜੀ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੂੰ ਥੜà©à¨¹à©‡ ਬਣਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਆਖਿਆ। ਰਾਮਾ ਜੀ ਨੇ ਤਾਂ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਥੜà©à¨¹à¨¾ ਢਾਉਣ ’ਤੇ ਗà©à©±à¨¸à¨¾ ਮਨਾਇਆ ਪਰ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਦੋ ਵਾਰ ਥੜà©à¨¹à¨¾ ਢਾਠਜਾਣ ’ਤੇ ਵੀ ਬੜੀ ਨਿਮà©à¨°à¨¤à¨¾ ਨਾਲ ਆਖਿਆ ‘‘ਮੈਂ ਤਾਂ ਅਣਜਾਨ ਤੇ à¨à©à¨²à¨£à¨¹à¨¾à¨° ਹਾਂ ਪਰ ਤà©à¨¸à©€à¨‚ ਤਾਂ ਕà©à¨°à¨¿à¨ªà¨¾à¨²à©‚ ਹੋ। ਬਾਰ ਬਾਰ à¨à©à©±à¨²à¨¾à¨‚ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਹੋ।’’ ਇਹ ਮੇਰੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਸਮà¨à¨¾à¨‰à¨‚ਦੇ ਹੋ, ਮੈਂ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਕਿਹਾ ਚੰਗੀ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਸਮਠਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਗà©à¨°à©‚ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਦਾ ਹੋਰ ਪà©à¨°à¨®à¨¾à¨£ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਗà©à¨°à©‚ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਪà©à©±à¨¤à¨° ਬਾਬਾ ਸà©à¨°à©€ ਚੰਦ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਪà©à©±à¨›à¨¿à¨† ਕਿ ਇਤਨਾ ਲੰਬਾ ਦਾੜà©à¨¹à¨¾ ਕਿਉਂ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਆਪ ਜੈਸੇ ਗà©à¨°à¨®à©à¨–ਾਂ ਦੇ ਚਰਨ à¨à¨¾à©œà¨¨ ਲਈ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਬਹà©à¨¤ ਪà©à¨°à¨à¨¾à¨µà¨¿à¨¤ ਹੋਠਅਤੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਤà©à¨¹à¨¾à¨¡à©€ ਮਹਿਮਾਂ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਬਹà©à¨¤ ਸà©à¨£à©€ ਸੀ ਹà©à¨£ ਪਰਤੱਖ ਵੇਖ ਵੀ ਲਈ ਹੈ। ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਜਵਾਈ ਹà©à©°à¨¦à¨¿à¨†à¨‚ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਤਕਾਰ ਵਿੱਚ ਰਤਾ à¨à¨° ਵੀ ਢਿਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਦਾ ਗà©à¨°à©‚ ਸਰੂਪ ਜਾਣ ਕੇ ਹੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੇ ਸ਼ਰੀਕਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ’ਤੇ ਵੀ ਕੋਈ ਪà©à¨°à¨µà¨¾à¨¹ ਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਗਾਰੇ ਦੀ ਟੋਕਰੀ ਚà©à©±à¨•à¨£ ਵਾਲੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਆਖ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਗਾਰੇ ਦੀ ਟੋਕਰੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਰਾਜ-ਜੋਗ ਦਾ ਛਤਰ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪà©à©±à¨¤à¨° ਪà©à¨°à¨¿à¨¥à©€ ਚੰਦ ਵੱਲੋਂ ਵਧੀਕੀਆਂ ਕਰਣ ’ਤੇ ਵੀ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੂੰ ਬà©à¨°à¨¾ à¨à¨²à¨¾ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਸਗੋਂ ਘਰੋਗੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਦਾ ਖà©à¨¶à¨—ਵਾਰ ਰੱਖਿਆ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਰਾਜ ਨਿਮਰਤਾ, ਹਲੇਮੀ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਹੈ ਜੋ ਗà©à¨°à©‚ ਨਾਨਕ ਦੇ ਰਾਜ ਜੋਗ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਵਾਲੀ ਦੇ ਖਾਸ ਸੀਂਗਾਰੀ ਗਹਿਣੇ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਅੰਦਰੋਂ ਬਾਹਰੋਂ ਪà©à¨°à©‡à¨® ਦਾ ਮà©à¨œà©±à¨¸à¨®à¨¾ ਸਨ। ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਲਈ ਅਥਾਹ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਪੂਰਨ ਸ਼ਰਧਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਦਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਹੇ ਨੂੰ ਖà©à¨¶à©€ ਖà©à¨¶à©€ ਮੰਨਦੇ ਤੇ ਪਿਆਰ ਵਿਚ à¨à¨¿à©±à¨œà©‡ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਤਦੇ ਤਾਂ ਆਖਦੇ ਹਨ : ‘‘ਜੇ ਗà©à¨°à© à¨à¨¿à©œà¨•à©‡, ਤ ਮੀਠਾ ਲਾਗੈ; ਜੇ ਬਖਸੇ, ਤ ਗà©à¨° ਵਡਿਆਈ॥ (ਮ : ੪/à©à©«à©®), ਹਮ ਬਾਰਿਕ ਮà©à¨—ਧ ਇਆਨ; ਪਿਤਾ ਸਮà¨à¨¾à¨µà¨¹à¨¿à¨—ੇ ॥ ਸà©à¨¤à© ਖਿਨ੠ਖਿਨ੠à¨à©‚ਲਿ ਬਿਗਾਰਿ; ਜਗਤ ਪਿਤ à¨à¨¾à¨µà¨¹à¨¿à¨—ੇ ॥੧॥ ਜੋ ਹਰਿ ਸà©à¨†à¨®à©€ ! ਤà©à¨® ਦੇਹà©; ਸੋਈ ਹਮ ਪਾਵਹਗੇ ॥ ਮੋਹਿ ਦੂਜੀ ਨਾਹੀ ਠਉਰ; ਜਿਸ੠ਪਹਿ ਹਮ ਜਾਵਹਗੇ ॥ (ਮ : ੪/੧੩੨੧), ਹਰਿ ਅੰਮà©à¨°à¨¿à¨¤ à¨à¨¿à©°à¨¨à©‡ ਲੋਇਣਾ; ਮਨ੠ਪà©à¨°à©‡à¨®à¨¿ ਰਤੰਨਾ ਰਾਮ ਰਾਜੇ ॥ ਮਨ੠ਰਾਮਿ ਕਸਵਟੀ ਲਾਇਆ; ਕੰਚਨ੠ਸੋਵਿੰਨਾ ॥ ਗà©à¨°à¨®à©à¨–ਿ ਰੰਗਿ ਚਲੂਲਿਆ; ਮੇਰਾ ਮਨ੠ਤਨੋ à¨à¨¿à©°à¨¨à¨¾ ॥ ਜਨ੠ਨਾਨਕ੠ਮà©à¨¸à¨•à¨¿ à¨à¨•à©‹à¨²à¨¿à¨†; ਸà¨à© ਜਨਮ੠ਧਨ੠ਧੰਨਾ ॥’’ (ਮ : ੪/੪੪੯) ਦà©à¨°à¨¿à©œà©à¨¹à¨¤à¨¾ :- ਗà©à¨°à©‚ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦà©à¨°à¨¿à©œà©à¨¹à¨¤à¨¾ ਦੇ ਪà©à©°à¨œ ਸਨ। ਗà©à¨°à¨—ੱਦੀ ’ਤੇ ਬੈਠਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗà©à¨°à¨®à¨¤à¨¿ ਦਾ ਪੱਖ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਲਹੌਰ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ à¨à©‡à¨œà¨¿à¨† ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਜਾਤ ਅà¨à¨¿à¨®à¨¾à¨¨à©€à¨†à¨‚, ਕਰਮਕਾਂਡੀਆਂ ਅਤੇ ਗà©à¨°à¨®à¨¤à¨¿ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ’ਤੇ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪà©à¨°à¨šà¨¾à¨° ਵਿਰà©à¨§, ਰਾਜ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇਕ ਲੰਮੀ ਚੌੜੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦਰਜ ਕਰਵਾਈ ਸੀ। (ਗà©à¨°à©‚) ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੇ ਇਤਰਾਜਾਂ ਦਾ ਬੜੇ ਵਿਸਥਾਰ, ਧੀਰਜ ਤੇ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਵੇਖਣਾ ਪਇਆ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਤਿਗà©à¨°à¨¾à¨‚ ਅਤੇ ਗà©à¨°à¨®à¨¤à¨¿ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਆਪ ਨੇ ਮਨਮਤੀਆਂ, à¨à¨°à¨®à©€à¨†à¨‚, ਦੋਖੀਆਂ, ਗà©à¨° ਨਿੰਦਕਾਂ ਅਤੇ à©™à©à¨¦à¨—ਰਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ੂਬ ਸà©à¨£à¨¾à¨ˆà¨†à¨‚ ਹਨ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਆਪਣੇ ਪà©à©±à¨¤à¨° ਪà©à¨°à¨¿à¨¥à©€à¨ ਨੂੰ ਵੀ ਖਰੀਆਂ ਖਰੀਆਂ ਆਖ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਗà©à¨° ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ :- ਗà©à¨°à©‚ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਦà©à¨°à¨¿à©œ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਿ ਜਦ ਤੱਕ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਮਾਲਕ ਲਈ ਪਿਆਰ ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਉਹ ਤਨੋਂ ਮਨੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਆਪ ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ’ਤੇ ਰੱਬ ਵਰਗਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਤਦੇ ਤਾਂ ਆਖਦੇ ਹਨ : ‘‘ਹਉ ਪਾਣੀ ਪਖਾ ਪੀਸਉ ਸੰਤ ਆਗੈ; ਪਗ ਮਲਿ ਮਲਿ, ਧੂਰਿ ਮà©à¨–ਿ ਲਾਈਠ॥’’ (ਮ : ੪/੮੮੧) ਇਸੇ ਦà©à¨°à¨¿à©œà¨¤à¨¾ ਕਰਕੇ ਆਪ ‘ਧੰਨ ਗà©à¨°à©‚ ਰਾਮਦਾਸ’ ਬਣੇ ਪਰ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਹਉਮੈ ਨੂੰ ਲਾਗੇ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੱਤਾ ਸਗੋਂ ਨਿਸਕਾਮ ਹੋ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪà©à¨°à©‡à¨°à¨£à¨¾ ਕੀਤੀ : ‘‘ਵਿਚਿ ਹਉਮੈ, ਸੇਵਾ ਥਾਇ ਨ ਪਾਠ॥ ਜਨਮਿ ਮਰੈ, ਫਿਰਿ ਆਵੈ ਜਾਠ॥’’ (ਮ : ੪/੧੦à©à©§) ਪਹਿਲੇ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵਾਂਗ ਆਪ ਨੇ ਵੀ ਗà©à¨°à¨¹à¨¿à¨¸à¨¤à©€ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਪਰ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਅਲੇਪ ਰਹਿਣ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਿਧਾਂਤ ਇਸ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੱਸਿਆ : ‘‘ਵਿਚੇ ਗà©à¨°à¨¿à¨¹, ਸਦਾ ਰਹੈ ਉਦਾਸੀ; ਜਿਉ ਕਮਲ੠ਰਹੈ ਵਿਚਿ ਪਾਣੀ ਹੇ ॥’’ (ਮ : ੪/੧੦à©à©¦) à¨à¨¾à¨µ ਨਾਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਜੀਵਨ ਮਨੋਰਥ ਦੀ ਪà©à¨°à¨¾à¨ªà¨¤à©€ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਦà©à¨°à¨¿à©œ ਕਰਵਾਇਆ ਪਰ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਬà©à¨¨à¨¿à¨†à¨¦à©€ ਲੋੜਾਂ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਅਣਗਹਲੀ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਵੀ ਦਿੱਤਾ। ਮਿਹਨਤ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਮੋੜਨਵਾਲਾ ਜੀਵ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕਦੀ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰੇ ਹੀ à¨à¨¾à¨‚ਪ ਲਿਆ ਸੀ। ਸੋ, ਇਹੋ ਹੀ ਉਹ ਪà©à¨°à¨šà¨¾à¨°à¨¦à©‡ ਸਨ। ਗà©à¨°à©‚ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਇਹ ਉਪਦੇਸ਼ ਸਾਡੇ ਲਈ ਸਦਾ ਚਾਨਣ ਮà©à¨¨à¨¾à¨°à¨¾ ਹੈ : ‘‘ਗà©à¨° ਸਤਿਗà©à¨° ਕਾ ਜੋ ਸਿਖ੠ਅਖਾà¨, ਸ੠à¨à¨²à¨•à©‡ ਉਠਿ ਹਰਿ ਨਾਮ੠ਧਿਆਵੈ ॥’’ (ਮ : ੪/੩੦੬) ਅਤੇ ਇਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਆਖਿਆ ਹੈ : ‘‘ਜਿਸ ਨੋ ਦਇਆਲ੠ਹੋਵੈ ਮੇਰਾ ਸà©à¨†à¨®à©€ ਤਿਸ੠ਗà©à¨°à¨¸à¨¿à¨– ਗà©à¨°à©‚ ਉਪਦੇਸ੠ਸà©à¨£à¨¾à¨µà©ˆ ॥ ਜਨ੠ਨਾਨਕ੠ਧੂੜਿ ਮੰਗੈ ਤਿਸ੠ਗà©à¨°à¨¸à¨¿à¨– ਕੀ ਜੋ ਆਪਿ ਜਪੈ ਅਵਰਹ ਨਾਮ੠ਜਪਾਵੈ ॥’’ (ਮ : ੪/੩੦੬) ਬੇਪਰਵਾਹ ਅਤੇ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ :- ਧੰਨ ਦੌਲਤ ਨਾਲ ਕੋਈ ਮੋਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਗੋਂ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪà©à¨œ ਕੇ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਤਿਹਾਸ ਇਹ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੇਠਜਗਤ ਰਾਮ ਨੇ ਕੈਂਠਾ ਦਿੱਤਾ, ਆਪ ਨੇ ਲੋੜਵੰਦ ਨੂੰ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਕ ਮਾਈ ਨੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਮੋਤੀਆਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਆਪ ਨੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਮਲੰਗ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਮੋਹਰਾਂ à¨à©‡à¨Ÿà¨¾ ਕੀਤੀਆਂ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਵੰਡਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਰਸਦਾਂ ਆਈਆਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਨੇ ਕਿਸੇ ਰਜਵਾੜੇ ਦੀ ਮਿੱਤਰਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦਾ ਕਦੀ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸਰਪà©à¨°à¨¸à¨¤à©€ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਗਿਆ। ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪà©à¨°à©‡à¨®à©€ :- ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਪੜà©à¨¹à¨¨ ਅਤੇ ਖੇਡਣ ਦੀ ਸੱਧਰ ਪੂਰੀ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ ਪਰ ਜਿਉਂ ਹੀ ਸਮਾਂ ਮਿਲਦਾ ਗਿਆ ਆਪ ਸੇਵਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਗà©à¨°à©‚ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ à¨à¨°à¨¦à©‡ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਕਲਾ ਨੂੰ ਮਨ ਲਾ ਕੇ ਸਿਖਦੇ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਖੋਜ ਵੀ ਕਰਦੇ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸਾਹਿਤਕਾਰ, ਸੰਗੀਤ ਪà©à¨°à©‡à¨®à©€ ਤੇ ਰਾਗ ਕਲਾ ਦੀਆਂ ਬਰੀਕੀਆਂ ਪà©à¨°à¨—ਟ ਹà©à©°à¨¦à©€à¨†à¨‚ ਹਨ। ਜਿਸ ਦਾ ਗà©à¨°à¨¬à¨¾à¨£à©€ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉਮਾਹ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਸਬਦਾਂ ਦੀ ਘਾੜਤ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਗà©à¨°à©°à¨¥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ 22 ਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 8 ਵਾਰਾਂ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗà©à¨°à©‚ ਸੂਰਮੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਨਿੰਦਕਾਂ, ਦੋਖੀਆਂ, ਦà©à¨¸à¨Ÿà¨¾à¨‚ ਅਤੇ ਚà©à¨—ਲਖੋਰਾਂ ਦੀ ਹਾਰ ਵਿਖਾਈ ਹੈ। ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ਬਦ ਘੜਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮà©à¨¹à¨¾à¨°à¨¤ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸà©à¨œà¨¾à¨¨ ਜੌਹਰੀ ਦੀ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਨਗਾਂ ਦੀ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਯੋਗ ਥਾਂ ’ਤੇ ਜੜà©à¨¹ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਨਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਘਾੜਤ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਗà©à¨°à¨¬à¨¾à¨£à©€ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਮੋਤੀਆਂ ਵਾਂਗ ਪਰੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਸà©à¨†à¨£à©€ ਆਪਣੇ ਗਲੇ ਦਾ ਹਾਰ ਪਰੋਂਦੀ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਇਤਨੇ ਮਾਹਿਰ ਹੋ ਨਿਬੜੇ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਗà©à¨°à©‚ ਗà©à¨°à©°à¨¥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਠਕà©à¨² 31 ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 30 ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਗà©à¨°à©°à¨¥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਕà©à¨² 638 ਸ਼ਬਦ ਹਨ। ਹੇਠਲੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ‘ਙ’ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇਕ ਮਿਸਾਲ ਹੈ : ‘‘ਹਰਿ ਨਾਮਾ ਹਰਿ ਰੰਙ੠ਹੈ, ਹਰਿ ਰੰਙ੠ਮਜੀਠੈ ਰੰਙ੠॥ ਗà©à¨°à¨¿ ਤà©à¨ ੈ ਹਰਿ ਰੰਗ੠ਚਾੜਿਆ, ਫਿਰਿ ਬਹà©à©œà¨¿ ਨ ਹੋਵੀ à¨à©°à¨™à© ॥੧॥ ਮੇਰੇ ਮਨ ! ਹਰਿ ਰਾਮ ਨਾਮਿ ਕਰਿ ਰੰਙà©à¥¥ ਗà©à¨°à¨¿ ਤà©à¨ ੈ ਹਰਿ ਉਪਦੇਸਿਆ, ਹਰਿ à¨à©‡à¨Ÿà¨¿à¨† ਰਾਉ ਨਿਸੰਙ੠॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮà©à©°à¨§ ਇਆਣੀ ਮਨਮà©à¨–à©€, ਫਿਰਿ ਆਵਣ ਜਾਣਾ ਅੰਙ੠॥ ਹਰਿ ਪà©à¨°à¨à© ਚਿਤਿ ਨ ਆਇਓ, ਮਨਿ ਦੂਜਾ à¨à¨¾à¨‰ ਸਹਲੰਙ੠॥੨॥ ਹਮ ਮੈਲ੠à¨à¨°à©‡ ਦà©à¨¹à¨šà¨¾à¨°à©€à¨†, ਹਰਿ ਰਾਖਹ੠ਅੰਗੀ ਅੰਙ੠॥ ਗà©à¨°à¨¿ ਅੰਮà©à¨°à¨¿à¨¤ ਸਰਿ ਨਵਲਾਇਆ, ਸà¨à¨¿ ਲਾਥੇ ਕਿਲਵਿਖ ਪੰਙ੠॥੩॥ ਹਰਿ ਦੀਨਾ ਦੀਨ ਦਇਆਲ ਪà©à¨°à¨à©, ਸਤਸੰਗਤਿ ਮੇਲਹ੠ਸੰਙ੠॥ ਮਿਲਿ ਸੰਗਤਿ ਹਰਿ ਰੰਗ੠ਪਾਇਆ, ਜਨ ਨਾਨਕ ! ਮਨਿ ਤਨਿ ਰੰਙ੠॥’’ (ਮ : ੪/à©à©©à©¨) ਸੂਹੀ ਰਾਗ ਵਿਚ ਲਾਵਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰੀ ਤਾਂ ਕਿ ਸਿੱਖ à¨à¨µà¨¿à¨– ਵਿੱਚ ਬà©à¨°à¨¾à¨¹à¨®à¨£ ਦੀ ਮà©à¨¥à¨¾à¨œà©€ ਤੋਂ ਬਚ ਜਾਣ। ਇਸ ਵਿਚ ਗà©à¨°à¨¹à¨¿à¨¸à¨¤ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ, ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ, ਇਕ ਦੂਜੇ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਕà©à¨°à¨¬à¨¾à¨¨à©€ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਤੋਂ ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਰਤੇ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੇ ਚਾਓ ਅਤੇ ਪੜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕੌਮੀ ਉਸਰੱਈਠ:- ੧੫à©à©¦ ਵਿੱਚ ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਊਂਦਿਆਂ ‘ਗਰੂ ਕੇ ਚੱਕ’ ਦੀ ਨਵੀਂ ਬਸਤੀ ਵਸਾਉਣੀ ਸ਼à©à¨°à©‚ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਹੀ ‘ਗà©à¨°à©‚ ਕਾ ਚੱਕ’ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ‘ਰਾਮਦਾਸਪà©à¨°’ ਅਤੇ ‘ਅੰਮà©à¨°à¨¿à¨¤à¨¸à¨°’ ਕਹਿਲਾਇਆ। ‘ਅੰਮà©à¨°à¨¿à¨¤à¨¸à¨°’ ਅਤੇ ‘ਸੰਤੋਖਸਰ ਸਰੋਵਰ’ ਦੀ ਖà©à¨¦à¨µà¨¾à¨ˆ ਕਰਵਾਈ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਬਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਆਪਣੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਈ। ਗ਼ਰੀਬ ਅਤੇ ਕਿਰਤੀ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਆਣ ਵਸੇ। ਇਸ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਥੋੜà©à¨¹à©‡ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਮੰਗਲ ਲੱਗ ਗਿਆ। 52 ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਕਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਵਸਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੇ ਨਾਮ ਅੱਜ ਤੱਕ ਪà©à¨°à¨šà¨²à¨¿à¨¤ ਹਨ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਉੱਦਮ ਸਦਕਾ ਕੌਮ ਨੂੰ à¨à¨µà¨¿à¨– ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਾਨ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਸਾਂà¨à©‡ ਕੌਮੀ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ‘ਮਸੰਦ ਪà©à¨°à¨¥à¨¾’ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਪà©à¨°à¨šà¨¾à¨° ਨੂੰ ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਵਧਾਇਆ। ਆਪ ਦੀ ਪਿਆਰ à¨à¨¿à©°à¨¨à©€ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੇ ਹਰ ਦਿਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਲ ਖਿੱਚ ਲਿਆ। ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਪà©à©±à¨¤à¨° (ਗà©à¨°à©‚) ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ, ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਸà¨à¨¿à¨†à¨šà¨¾à¨° ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਆਣਾ ਬਣਾਇਆ। ਆਪ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪà©à¨°à¨¸à¨¿à¨§ ਸਿੱਖ à¨à¨¾à¨ˆ à¨à¨¿à¨–ਾਰੀ, ਮਹਾਂ ਨੰਦ, ਸਾਹਲੋ, ਚੰਦਰ à¨à¨¾à¨¨, ਮਾਣਕ ਚੰਦ, ਗà©à¨°à¨®à©à¨–, ਸੰਮਨ, ਆਦਮ, ਸੋਮਾ ਸਾਹ ਅਤੇ ਰੂਪਰਾ ਆਦਿ ਸਨ ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਮਹਿਕ ਨੂੰ ਖਿਲਾਰਿਆ। ਗà©à¨°à©‚ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖੀ ਅਤੇ ਕੌਮੀਅਤ à¨à¨¾à¨µà¨¨à¨¾ ਬਲਵਾਨ ਹੋਈ ਜਾਂ ਆਖੋ ਸਿੱਖੀ ਚਹà©à¨‚ ਚੱਕੀ ਫੈਲੀ। ਗà©à¨°à©‚ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਕà©à¨°à¨¾à¨‚ਤੀਕਾਰੀ ਸੀ ਤਦੇ ਤਾਂ ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਧਰਮ ਪà©à¨°à¨šà¨¾à¨° ਦੌਰੇ ’ਤੇ ਯਾਤਰਾ-ਟੈਕਸ ਵਿਰà©à©±à¨§ ਸਮਾਜਿਕ ਕà©à¨°à¨¾à¨‚ਤੀ ਨੂੰ ਇੰਠਲਿਖਦੇ ਹਨ : ‘‘ਨਾਵਣ੠ਪà©à¨°à¨¬à© ਅà¨à©€à¨šà©, ਗà©à¨° ਸਤਿਗà©à¨° ਦਰਸ੠à¨à¨‡à¨† ॥ ਦà©à¨°à¨®à¨¤à¨¿ ਮੈਲ੠ਹਰੀ, ਅਗਿਆਨ੠ਅੰਧੇਰ੠ਗਇਆ ॥ ਗà©à¨° ਦਰਸ੠ਪਾਇਆ ਅਗਿਆਨ੠ਗਵਾਇਆ, ਅੰਤਰਿ ਜੋਤਿ ਪà©à¨°à¨—ਾਸੀ॥’’ (ਮ : ੪/੧੧੧੬) ਸਤਿਗà©à¨° ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਗà©à¨°à©‚ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਨਿਸ਼ਠਾ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਦà©à¨°à¨¿à©œ ਕਰਨ ਦੀ ਪà©à¨°à©‡à¨°à¨£à¨¾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਸ, ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਸਚਾ ਪਿਆਰ ਪਾਉਣਾ ਆ ਜਾਵੇ : ‘‘ਹਰਿ ਹਰਿ ਸਜਣà©, ਮੇਰਾ ਪà©à¨°à©€à¨¤à¨®à© ਰਾਇਆ ॥ ਕੋਈ ਆਣਿ ਮਿਲਾਵੈ, ਮੇਰੇ ਪà©à¨°à¨¾à¨£ ਜੀਵਾਇਆ ॥ ਹਉ ਰਹਿ ਨ ਸਕਾ, ਬਿਨ੠ਦੇਖੇ ਪà©à¨°à©€à¨¤à¨®à¨¾; ਮੈ ਨੀਰ੠ਵਹੇ ਵਹਿ ਚਲੈ ਜੀਉ ॥੩॥ ਸਤਿਗà©à¨°à© ਮਿਤà©à¨°à©, ਮੇਰਾ ਬਾਲ ਸਖਾਈ ॥ ਹਉ ਰਹਿ ਨ ਸਕਾ, ਬਿਨ੠ਦੇਖੇ ਮੇਰੀ ਮਾਈ ! ॥ ਹਰਿ ਜੀਉ ! ਕà©à¨°à¨¿à¨ªà¨¾ ਕਰਹ੠ਗà©à¨°à© ਮੇਲਹà©, ਜਨ ਨਾਨਕ ! ਹਰਿ ਧਨ੠ਪਲੈ ਜੀਉ ॥’’ (ਮ : ੪/੯੪) ਰਾਗ ਰਾਮਕਲੀ ‘ਸਦ੒ ਵਿੱਚ ਗà©à¨°à©‚ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਅੰਤਮ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਰਜ ਹੈ ਅਤੇ ਗà©à¨°à©‚ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਚਾਰ ਅੰਕਿਤ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਰਾਮਦਾਸ ਸੋਢੀ ਤਿਲਕ੠ਦੀਆ, ਗà©à¨° ਸਬਦ੠ਸਚ੠ਨੀਸਾਣ੠ਜੀਉ ॥’’ (ਬਾਬਾ ਸà©à©°à¨¦à¨°/੯੨੩), ਮੋਹਰੀ ਪà©à¨¤à© ਸਨਮà©à¨–੠ਹੋਇਆ, ਰਾਮਦਾਸੈ ਪੈਰੀ ਪਾਇ ਜੀਉ ॥’’ (ਬਾਬਾ ਸà©à©°à¨¦à¨°/੯੨੪) ਆਦਿ। ਇਕ ਅਨਾਥ ਬਾਲਕ ਦਾ ਕਰੋੜਾਂ ਸਿੱਖ-ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਅਗਵਾਈ ਦੇਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਨਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਰਾਮਾਤ ਹੈ। ਗà©à¨°à©‚ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਅਕੱਥ ਹੈ। ਇੱਕ ਮਨà©à©±à¨– ਇਸ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਥਾਹ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦਾ। ਹਾਂ, ਅਸੀਂ à¨à©±à¨Ÿ ਕੀਰਤ ਜੀ ਦੀ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਸਤਿਗà©à¨° ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਇੰਠਅਰਦਾਸ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ : ‘‘ਹਮ ਅਵਗà©à¨£à¨¿ à¨à¨°à©‡, à¨à¨•à© ਗà©à¨£à© ਨਾਹੀ; ਅੰਮà©à¨°à¨¿à¨¤à© ਛਾਡਿ, ਬਿਖੈ ਬਿਖ੠ਖਾਈ ॥ ਮਾਯਾ ਮੋਹ à¨à¨°à¨® ਪੈ à¨à©‚ਲੇ; ਸà©à¨¤ ਦਾਰਾ ਸਿਉ ਪà©à¨°à©€à¨¤à¨¿ ਲਗਾਈ ॥ ਇਕ੠ਉਤਮ ਪੰਥ੠ਸà©à¨¨à¨¿à¨“ ਗà©à¨° ਸੰਗਤਿ; ਤਿਹ ਮਿਲੰਤ ਜਮ ਤà©à¨°à¨¾à¨¸ ਮਿਟਾਈ ॥ ਇਕ ਅਰਦਾਸਿ à¨à¨¾à¨Ÿ ਕੀਰਤਿ ਕੀ; ਗà©à¨° ਰਾਮਦਾਸ ! ਰਾਖਹ੠ਸਰਣਾਈ ॥’’ (à¨à¨Ÿ ਕੀਰਤ/੧੪੦੬) ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਗà©à¨° ਗੱਦੀ ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸੌਪੀ ਅਤੇ ਸਤੰਬਰ ੧੫੮੧ ਨੂੰ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾ ਗਠਪਰ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਦਾ ਨਾਦ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸà©à¨£à¨¾à¨ˆ ਦੇਂਦਾ ਹੈ : ‘‘ਧੰਨ੠ਧੰਨ੠ਰਾਮਦਾਸ ਗà©à¨°à©, ਜਿਨਿ ਸਿਰਿਆ ਤਿਨੈ ਸਵਾਰਿਆ ॥ ਪੂਰੀ ਹੋਈ ਕਰਾਮਾਤਿ, ਆਪਿ ਸਿਰਜਣਹਾਰੈ ਧਾਰਿਆ॥ ਸਿਖੀ ਅਤੈ ਸੰਗਤੀ, ਪਾਰਬà©à¨°à¨¹à¨®à© ਕਰਿ ਨਮਸਕਾਰਿਆ ॥ ਅਟਲ੠ਅਥਾਹ੠ਅਤੋਲ੠ਤੂ, ਤੇਰਾ ਅੰਤ੠ਨ ਪਾਰਾਵਾਰਿਆ ॥ ਜਿਨà©à¨¹à©€ ਤੂੰ ਸੇਵਿਆ à¨à¨¾à¨‰ ਕਰਿ, ਸੇ ਤà©à¨§à© ਪਾਰਿ ਉਤਾਰਿਆ ॥’’ (ਬਲਵੰਡ ਸਤਾ/੯੬੮) |