ਸੂà¨-ਸਿਆਣਪ ਦਾ ਆਧਾਰ : ਜੀਨ ਜਾਂ ਪਰਵਰਿਸ਼? |
ਸਾਡਾ ਜਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਜੀਵਨ ਡੀ. à¨à¨¨. à¨. 'ਚੋਂ ਪà©à©°à¨—ਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ 'ਚੋਂ ਰੋਮਾਂਸ ਦੇ
ਨਿੱਤਰਨ ਦੀ ਆਸ ਰੱਖਣਾ ਜਾਪਦਾ ਤਾਂ ਫ਼ਜ਼ੂਲ ਹੈ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਸੂà¨-ਸਿਆਣਪ ਦà©à¨†à¨°à¨¾ ਅਤੇ
ਸਨੇਹਮਈ ਸਬੰਧਾਂ ਦà©à¨†à¨°à¨¾ ਇਸ ਨੂੰ ਮਨਮੋਹਕ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਅਜਿਹਾ ਹੋ ਸਕਣ ਦੇ
ਬਾਵਜੂਦ, ਫਿਰ ਵੀ ਸਾਡੇ 'ਚੋਂ ਬਹà©à¨¤à©‡ ਕੇਵਲ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੀਵਨ ਮਾਣ ਨਹੀਂ ਰਹੇ |
ਸੰਸਾਰ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਸਥਿਤੀ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਉਸ ਤੋਂ ਵਾਂà¨à©‡ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਉਹ ਯੋਗ ਹਨ ਅਤੇ
ਵਧੇਰੇ ਅਯੋਗ ਅਜਿਹੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਉਥੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਯੋਗ ਉਹ ਨਹੀਂ | à¨à¨²à©‡
ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਆਸ, ਫਿਰ ਵੀ, ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਪà©à¨°à¨šà¨¾à¨ˆ ਰੱਖ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੀਆਂ
ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਨਾਲ à¨à©‚ਜਦਾ ਹੋਇਆ, à¨à¨²à©‡ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਆਸ 'ਚ ਦਿਨ ਕੱਟ ਰਿਹਾ ਹੈ |
ਸੰਸਾਰ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਅਣਸà©à¨–ਾਵੀਂ ਸਥਿਤੀ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਵਸੋਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅਸ਼ਿਸ਼ਟ ਗੰਵਾਰਪਣੇ 'ਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੋਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਸਬੰਧ ਨਿੱਘ ਤੋਂ ਕੋਰੇ ਹà©à©°à¨¦à©‡ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ | ਅਧਿਕਾਰਿਤ ਪਦਵੀਆਂ ਤੇ ਸà©à¨¸à¨¼à©‹à¨à¨¿à¨¤ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਵਤੀਰਾ ਧਾਰਨ ਕਰਨ 'ਚ ਨਮੋਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ | ਇਹੋ ਨਹੀਂ, ਪà©à¨°à¨—ਤੀ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਅਧੀਨ ਕà©à¨¦à¨°à¨¤à©€ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਉਜਾੜਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਸਿਆਸਤ ਉਧਾਲੀ ਲਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ; ਨਿਆ ਨਾਲ ਨਿਆ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ; ਹਰ ਇਕ ਲਈ ਮੌਕੇ ਇਕਸਾਰ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਹਾਰੀ-
ਹੰà¨à©€ ਦੰਮ ਤੋੜ ਰਹੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਿਹਤ ਵਿਕ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਲੋੜ ਨà©à¨¸à¨–਼ੇ
ਅਤੇ ਨਿਰਆਧਾਰ ਟੈਸਟ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋੜ ਬਿਨਾਂ ਸਰੀਰ ਚੀਰੇ-ਪਾੜੇ ਜਾ
ਰਹੇ ਹਨ | ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਆਪ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਮਠਰਹੇ ਕਿ ਅਰੋਗਤਾ ਖ਼ਰੀਦੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ,
ਇਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਪੋਸ਼ਟਿਕ à¨à©‹à¨œà¨¨ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦà©à¨†à¨°à¨¾ ਕਮਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ | ਉਧਰ,
ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵੀ ਗਿਆਨ 'ਚ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਪà©à¨°à¨¸à¨¾à¨° ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ, ਗਿਆਨ ਪà©à¨°à¨¾à¨ªà¨¤
ਕੀਤੇ ਹੋਣ ਦੀ ਤਸਦੀਕ ਕਰਦੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ ਵੰਡਣ ਦੇ ਅਦਾਰੇ ਬਣਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ |
ਸੂà¨-ਸਮਠਸੰਚਾਰੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹà©à©°à¨¦à©‡ ਹੋਠਵੀ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਨਾਲ
ਨਿੱà¨à¨¦à©‡ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਤੋਂ ਪਿੱਛਾ ਛà©à¨¡à¨µà¨¾à¨‰à¨£ ਲਈ ਸੂà¨-ਸਮਠਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ
ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ |
'ਹਰ ਚਾਰਾਗਰ ਕੋ ਚਾਰਾਗਰੀ ਸੇ ਗà©à¨°à©‡à¨œà¨¼ ਹੈ, ਵਰਨਾ ਹਮੇਂ ਜੋ ਦà©à©±à¨– ਹੈਂ, ਬਹà©à¨¤ ਲਾਦਵਾ ਨਹੀਂ,' ਸੂà¨-ਸਮਠਪà©à¨°à¨¤à©€ ਅਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਨਿਰਆਧਾਰ ਹਨ | ਅਸੀਂ ਸੂà¨-ਸਮਠਨੂੰ ਨਿਰੋਲ ਸੱà¨à¨¿à¨†à¨šà¨¾à¨°à¨• ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਦੇਣ ਸਮਠਰਹੇ ਹਾਂ, ਜਦ ਕਿ ਵਿਰਸੇ 'ਚ ਮਿਲ ਰਹੇ ਜੀਨ, ਪà©à¨°à¨à¨¾à¨µà¨¸à¨¼à©€à¨² ਹੱਦ ਤਕ, ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ | ਦਿਮਾਗ਼ ਅੰਦਰਲੇ ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਜੀਨਾਂ 'ਚੋਂ ਕਿਸੇ 'ਚ ਆਈ ਦਰਾੜ ਕਾਰਨ ਅਸਾਡੀ ਸੋਚਣ-ਵਿਚਾਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਵੀ ਊਣੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਉਂਜ ਅਜਿਹੀ ਊਣਤਾਈ ਪਰ, ਆਮ ਨਹੀਂ | ਹਰ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਮਾਨਸਿਕ ਪੱਖੋਂ ਅਰੋਗ ਜਨਮ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਅਸਾਡੀ ਸੂà¨-ਸਮਠ'ਚ ਜੇਕਰ ਆਪਸ 'ਚ ਅੰਤਰ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਜੀਨਾਂ 'ਚ ਅੰਤਰ ਹਨ, ਉਂਜ ਹੀ ਜਿਵੇਂ ਨੀਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ, à¨à©‚ਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ, ਬਿੱਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਉਪਜਾਉਂਦੇ ਜੀਨਾਂ 'ਚ ਅੰਤਰ ਹਨ | ਸੂà¨-ਸਮਠਜਾਂ ਸੱà©à¨˜à©œ-ਸਿਆਣਪ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਆਮ ਵਿਚਾਰ ਇਹ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਆਲੇ-ਦà©à¨†à¨²à©‡ ਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ 'ਚੋਂ ਪà©à©°à¨—ਰ ਰਹੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਟੱਬਰ 'ਚ ਪਲ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਮਾਂ ਅਤੇ ਪਿਓ ਇਸ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ; ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਸੰਗਤ 'ਚ ਅਤੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਸਮਾਜ 'ਚ ਇਹ ਵਿਚਰ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਸਿੱਖਿਆ ਇਹ ਪà©à¨°à¨¾à¨ªà¨¤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਸੱà¨à¨¿à¨†à¨šà¨¾à¨°à¨• ਮਾਹੌਲ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਸਰੋਕਾਰ ਹਨ | ਫਿਰ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਵੀ ਇਕ ਰਾਇ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਕਿ ਸੂà¨-ਸਮਠਹੈ ਕੀ? ਕੀ ਇਹ ਵਿਚਾਰਸ਼ੀਲਤਾ ਹੈ; ਕੀ ਇਹ ਅਮਿਟ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਹੈ; ਕੀ ਇਹ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦਾ ਉਦਾਰ ਉਪਯੋਗ ਹੈ; ਕੀ ਇਸ ਦਾ ਮੂਰਤੀਮਾਨ ਹੋ ਰਹੀ ਕਲਪਨਾ ਦਾ ਸਰੂਪ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਨਵਾਂ ਕà©à¨ ਜਾਨਣ ਦੀ ਇਹ à¨à©à©±à¨– ਹੈ ? ਜਾਂ ਫਿਰ, ਰਲਿਆ-ਮਿਲਿਆ ਅਜਿਹਾ ਸਠਕà©à¨ ਹੈ ਇਹ | ਪਰ ਦੇਖਣ 'ਚ ਇਹ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਸਠਕà©à¨ ਨੂੰ ਇਕਸਾਰ ਪà©à¨°à¨¦à¨°à¨¸à¨¼à¨¿à¨¤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਧਰੇ ਹੈ ਵੀ ਕਿ ਨਹੀਂ | ਨਾ ਅਤੀ ਸà©à¨˜à©œ ਵਿਅਕਤੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਅਜਿਹੇ ਸਠਕà©à¨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਸਹੰਸਰੀ-ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਆ, ਵਿਨਸਟਨ ਚਰਚਲ | ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮà©à¨¢à¨²à©‡ ਪੱਖ 'ਚ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਅਸਫ਼ਲਤਾਵਾਂ ਨਾਲ à¨à©‚ਜਦੇ ਰਹੇ ਸਨ | ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਵੀ ਸੂਠਪà©à©°à¨—ਰਾਉਣ 'ਚ ਸੀਮਾਂਤੀ à¨à©‚ਮਿਕਾ ਹੀ ਸਮà¨à©€ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਨਾ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਉੱਚੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪà©à¨°à¨¾à¨ªà¨¤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਜਾਰਜ ਬਰਨਾਰਡ ਸ਼ਾਅ ਨੂੰ ਉਪਚਾਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਪà©à¨°à¨¾à¨ªà¨¤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ | ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਅਕਤੀ ਜੇਕਰ ਬà©à©±à¨§à©€à¨®à¨¾à¨¨ ਸਿੱਧ ਹੋà¨, ਤਦ ਨਾ ਆਪਣੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਕਰਕੇ, ਨਾ ਸà¨à¨¿à¨†à¨šà¨¾à¨°à¨• ਪਿਛੋਕੜ ਕਰਕੇ, ਨਾ ਪੜà©à¨¹à¨¾à¨ˆ-ਲਿਖਾਈ ਕਰਕੇ; ਇਹ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਪà©à©±à¨œà©‡, ਆਪਣੇ ਜੀਨਾਂ ਕਰਕੇ ਪà©à©±à¨œà©‡ | ਪਰ, ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸੂà¨à¨µà¨¾à¨¨ ਬਣਾਉਣ 'ਚ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪà©à¨°à¨¸à¨¾à¨° ਕਰ ਰਹੇ ਮਾਹੌਲ ਦੀ à¨à©‚ਮਿਕਾ ਹà©à©°à¨¦à©€ ਹੀ ਨਹੀਂ | ਵਿਰਸੇ 'ਚ ਮਿਲੇ ਸੂਠਸਬੰਧਤ ਜੀਨਾਂ ਦੇ ਪà©à¨°à¨—ਟਾਵੇ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਅਰਪਣ ਕਰ ਰਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਅਤੀ ਪà©à¨°à¨à¨¾à¨µà¨•à¨¾à¨°à©€ ਸਿੱਧ ਹà©à©°à¨¦à¨¾ ਹੈ | ਜੀਨ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਆਪਣਾ ਵਿਖਾਲਾ ਕਰਨ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹà©à©°à¨¦à©‡; ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੂੰ ਢà©à¨•à¨µà©‡à¨‚ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦà©à¨†à¨°à¨¾ ਟà©à©°à¨¬-ਟà©à©°à¨¬ ਜਗਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ | ਗਿਆਨ à¨à¨¾à¨µà©‡à¨‚ ਆਪਣੇ-ਆਪ 'ਚ ਨਾ ਸੂਠਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਸਿਆਣਪ, ਪਰ ਸੂà¨-ਸਿਆਣਪ ਦੇ ਪਨਪਣ ਦਾ ਹੈ ਇਹ ਸਾਧਨ | ਇਹ ਜਾਨਣ ਲਈ ਕਿ ਸੂà¨-ਸਮਠਪà©à©°à¨—ਰਾਉਣ 'ਚ ਜੀਨਾਂ ਦਾ ਕਿਸ ਹੱਦ ਤਕ ਹੱਥ ਹੈ ਅਤੇ ਦà©à¨†à¨²à©‡ ਵਿਆਪਕ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਕਿਸ ਹੱਦ ਤਕ, ਅਜਿਹੇ ਸਮਰੂਪੀ ਜੋੜਿਆਂ ਦੇ ਬਿਤਾਠਜਾ ਰਹੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੂੰ ਵਿਰਸੇ 'ਚ ਤਾਂ ਇਕਸਾਰ ਜੀਨ ਮਿਲੇ ਸਨ, ਪਰ ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਾਹੌਲ 'ਚ ਹੋਈ ਸੀ | ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ, ਅਜਿਹੇ ਜੋੜਿਆਂ ਨੇ 86 ਪà©à¨°à¨¤à©€à¨¸à¨¼à¨¤ ਇਕਸਾਰ ਵਤੀਰਾ ਅਪਣਾ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੀ ਸੂà¨-ਸਮਠਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਰà©à¨šà©€à¨†à¨‚ ਵੀ ਲਗਪਗ ਇਕ-ਸà©à¨° ਪà©à¨°à¨¦à¨°à¨¸à¨¼à¨¿à¨¤ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ | ਵੇਖਣ 'ਚ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਤਰਬੀਅਤ ਅਤੇ ਤਾਲੀਮ ਨੂੰ ਅਸਰਦਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਵਾਧੂ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਵਿਹਲ ਦੌਰਾਨ, ਲਿਖਣ-ਪੜà©à¨¹à¨¨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਲਈ ਟਿਊਸ਼ਨ ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਪà©à¨°à¨¬à©°à¨§ ਕਰ ਛੱਡਦੇ ਹਨ | ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸੂਠਅਤੇ ਸਮਠਜੇਕਰ ਤੀਖਣ ਹà©à©°à¨¦à©€ ਵੀ ਹੈ, ਤਦ ਇਹ ਆਰਜ਼ੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹà©à©°à¨¦à©€ ਹੈ | ਬੱਚਾ ਜਦ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਯੋਗ ਹੋ ਕੇ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਉਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਤਦ ਬਦੋ-ਬਦੀ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਪà©à¨°à¨à¨¾à¨µ ਛਿਟਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹà©à¨£ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਕà©à¨¦à¨¤à¨°à©€ ਰà©à¨šà©€à¨†à¨‚ ਅਨà©à¨•à©‚ਲ ਢਲਦਾ ਹੋਇਆ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਦੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਨੂੰ ਜਿਹੋ ਜਿਹੇ ਸà©à¨˜à©œ ਵਤੀਰੇ ਦੀ ਇਸ ਤੋਂ ਆਸ ਹà©à©°à¨¦à©€ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੂੰ ਨਿਰਾਸ ਹੋਣਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਅਜਿਹਾ ਕਿੱਧਰੇ-ਕਿੱਧਰੇ ਨਹੀਂ, ਆਮ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕà©à¨¦à¨°à¨¤à©€ ਰà©à¨šà©€à¨†à¨‚ ਨੂੰ ਪà©à¨°à¨«à©à©±à¨²à¨¤ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਣਾ, ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨਾਲ ਵਧੀਕੀ ਹà©à©°à¨¦à©€ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਅਜਿਹੀ ਵਧੀਕੀ ਆਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ | ਬਿਨਾਂ ਬੱਚੇ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ à¨à¨¾à¨‚ਪਿਆਂ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਉਸ ਦੇ ਕà©à¨¦à¨°à¨¤à©€ à¨à©à¨•à¨¾à¨… ਦਾ ਸਮਾਧਾਨ ਕੀਤਿਆਂ, ਮਾਂ-ਪਿਓ ਅਜਿਹਾ ਆਪਣੀਆਂ ਅਪੂਰਣ ਰਹੀਆਂ ਇਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਨਾ ਇਛਾਵਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹà©à©°à¨¦à©€à¨†à¨‚ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਬੱਚਾ ਉਹ ਕà©à¨ ਸਿੱਖ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਯੋਗ ਉਹ ਹà©à©°à¨¦à¨¾ ਹੈ | ਉਹ ਜਿੱਚ ਹੋਇਆ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਯੋਗ ਹੋਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਆਪਣਾ ਰਾਹ ਉਹ ਆਪ ਚà©à¨£ ਸਕੇ | ਸੂà¨-ਸਿਆਣਪ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਜੀਨਾਂ ਦਾ ਵਿਰਸੇ 'ਚ ਮਿਲਣਾ ਇਕ ਗੱਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦਾ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੋ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਮà¨à¨¦à¨¾à¨° ਬਣਾਉਣਾ ਹੋਰ ਗੱਲ | ਵਿਰਸੇ 'ਚ ਮਿਲੇ ਜੀਨਾਂ ਦੇ ਕਿà©à¨†à¨¸à¨¼à©€à¨² ਹੋਣ ਲਈ ਢà©à¨•à¨µà©‡à¨‚ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਲੋੜ ਸਦਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ | ਸਮਠਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦੇ ਜੀਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਨਹੀਂ ਵੀ ਮਿਲਦਾ, ਤਦ ਵਿਅਕਤੀ ਅਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ਦੀ à¨à¨¾à¨² ਆਪ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ | ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਮਾਹੌਲ ਦੀ à¨à¨¾à¨² ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ 'ਚ ਨਿਯà©à¨•à¨¤ ਹੋਣ ਲਈ ਉਹ ਤਰਲੇ ਲੈ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਪਰ ਇਸ 'ਚ ਉਹ ਸਫ਼ਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਸਕਿਆ | ਪਟੈਂਟ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਕਲਰਕ ਦੇ ਅਹà©à¨¦à©‡ 'ਤੇ ਨਿਯà©à¨•à¨¤ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਖੋਜ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਖੋਜ-ਪੱਤਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ | ਇਸ ਕਾਰਨ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਲਈ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਤਰਸ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਤਦ, ਸੰਸਾਰ à¨à¨° ਦੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਉਸ ਦੀ ਆਓ-à¨à¨—ਤ ਲਈ ਬਿਹਬਲ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ | ਕà©à¨ ਕ੠ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਖà©à¨°à¨¾à¨£à¨¾ ਸਾਹਮਣੇ ਉਦੋਂ ਆਈ, ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲਾਹੌਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਲੈਕਚਰਾਰ ਦੀ ਅਸਾਮੀ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚà©à¨£à¨¿à¨† | ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਜਿਥੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕà©à¨¦à¨°à¨¤à©€ ਰà©à¨šà©€ ਨੂੰ ਸੰਤà©à¨¸à¨¼à¨Ÿ ਕਰਨ ਲਈ ਜਿਹੜੀ ਖੋਜ ਆਰੰà¨à©€, ਉਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਉਹ ਨੋਬਲ ਪà©à¨°à¨¸à¨•à¨¾à¨° ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ | ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਦਾ ਕਿਹਾ ਮੰਨ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਲਈ ਅਨà©à¨•à©‚ਲ ਮਾਹੌਲ ਖੋਜ ਲਿਆ ਸੀ | ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸà©à¨à¨¾à¨—ਾ ਵਿਅਕਤੀ ਉਹ ਨਹੀਂ, ਜਿਹੜਾ ਦੌਲਤ ਸਮੇਟ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਸਗੋਂ ਉਹ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਆਪਣਾ ਸ਼ੌਕ ਪਾਲਦਿਆਂ ਪੇਟ à¨à¨° ਰਿਹਾ ਹੈ | ਸਾਹਿਤਕਾਰ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ, ਕਲਾਕਾਰ, ਵਿਗਿਆਨੀ ਇਹੋ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖਿਡਾਰੀ, ਮਕਾਨ ਉਸਾਰਦੇ ਕਾਰੀਗਰ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾ ਰਹੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਵੀ ਇਹੋ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ | ਪਰ ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ 'ਚੋਂ ਉਹੋ ਹੀ ਅਪਣਾਠਕਿੱਤੇ 'ਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੇ ਰà©à¨à©‡à¨µà©‡à¨‚, ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੂੰ ਖà©à¨¸à¨¼à©€ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ | ਇਸ ਲਈ ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੂੰ ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕà©à¨¦à¨°à¨¤à©€ ਰà©à¨šà©€à¨†à¨‚ ਅਨà©à¨•à©‚ਲ ਚà©à¨£à¨¿à¨† ਹੈ | ਪਰ ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੇ ਦੇਖਾ-ਦੇਖੀ, ਕੋਈ ਕਿੱਤਾ ਇਸ ਲਈ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਹà©à©°à¨¦à¨¾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਖੂਬ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੈ, ਉਹ ਕੋਹਲੂ 'ਚ ਜà©à©œà©‡ ਬੈਲ ਵਾਂਗ ਅਕੇਵਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋà¨, ਰà©à©±à¨à©‡ ਹੋਠਵੀ à¨à©‚ਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਸਾਨੂੰ ਸਮਠਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੀਨ à¨à©à©±à¨– ਉਪਜਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਯੋਗਤਾ ਨਹੀਂ | ਇਹ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ à¨à©à©±à¨– ਤਿà©à¨ªà¨¤ ਕਰਦਿਆਂ-ਕਰਦਿਆਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਯੋਗਤਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਪੀਡੇ ਹà©à©°à¨¦à©‡ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਸੂà¨-ਸਮਠਆਧਾਰਿਤ ਜੀਵਨ à¨à©‹à¨—ਣ ਹਿੱਤ, ਜੀਨਾਂ ਦà©à¨†à¨°à¨¾ ਉਪਜਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਕà©à¨¦à¨°à¨¤à©€ ਰà©à¨šà©€à¨†à¨‚ ਦੇ ਟਹਿਕਣ ਲਈ ਢà©à¨•à¨µà©‡à¨‚ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ | ਕਿਹੜੇ ਜੀਨ ਵਿਰਸੇ 'ਚ ਮਿਲਣਗੇ, ਇਸ ਉਪਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ; ਪਰ ਮਨ ਅੰਦਰ ਲਹਿਲਹਾ ਰਹੀਆਂ ਰà©à¨šà©€à¨†à¨‚ ਅਨà©à¨•à©‚ਲ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨਾ, ਹਰ ਇਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਹੈ | 'ਯੇਹ ਆਰਜ਼ੂ à¨à©€ ਬੜੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ, ਮਗਰ ਹਮਦਮ ਤਕਮੀਲ-à¨-ਆਰਜ਼ੂ ਫ਼ਕਤ ਆਰਜ਼ੂ ਕੀ ਬਾਤ ਨਹੀਂ |' |