ਗਾਂਧੀ, ਗਾਂਧੀਵਾਦ ਅਤੇ ਗਾਂਧੀਗਿਰੀ |
|
|
- ਅਸ਼ੋਕ ਜੋਸ਼
ਗਾਂਧੀ, ਗਾਂਧੀਵਾਦ ਅਤੇ ਗਾਂਧੀਗਿਰੀ ਤਿੰਨੇਂ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਹਨ, ਪਰ ਤਿੰਨਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਰੀ ਦà©à¨¨à©€à¨† ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਹੈ - ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਸਠਤੋਂ ਪà©à¨°à¨¸à¨¿à©±à¨§ ਵਿਅਕਤੀ ਚà©à¨£à¨¿à¨† ਗਿਆ ਸੀ। ਮੋਹਨਦਾਸ ਕਰਮਚੰਦ ਗਾਂਧੀ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ, ਜੋ ਇੱਕ ਸਦੀ ਤੱਕ ਸਾਰੀ ਦà©à¨¨à©€à¨† 'ਤੇ ਛਾਠਰਹੇ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, à¨à¨²à¨¾ ਹੀ ਉਹ 'ਲਗੇ ਰਹੋ ਮà©à©°à¨¨à¨¾à¨à¨¾à¨ˆ' ਵਰਗੀ ਫਿਲਮ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਗਾਂਧੀ ਜਿੰਨੀ ਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਸਰਲ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮà¨à¨£à¨¾ ਓਨਾ ਹੀ ਟੇਢਾ ਹੈ।
ਗੀਤਾ ਨੂੰ ਜਿੰਨੀ ਵਾਰ ਪੜà©à¨¹à¨¿à¨† ਜਾਵੇ, ਹਰ ਵਾਰ ਉਸਦੇ ਅਰਥ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਨਿੱਕਲਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਆਤਮਕਥਾ ਦੇ ਜਿੰਨੇ ਪੰਨੇ ਪਲਟੇ ਜਾਣ, ਹਰ ਪੰਨਾ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕਹਿੰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਵੈਸੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਪੂਰੀ ਉਮਰ ਸੱਚ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦੀ ਰਾਹ 'ਤੇ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲੀ, ਪਰ ਦà©à¨¨à©€à¨† ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਮਤਲਬਾਂ ਅਤੇ ਸਵਾਰਥ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੀ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨਾਲ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਰਹੀ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਖà©à¨¦ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਵੀ ਸà©à¨¤à©°à¨¤à¨°à¨¤à¨¾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਆਪਣਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗਾਂਧੀ ਜਯੰਤੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੋਣ ਮੌਸਮ ਤੱਕ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਰੋਧੀ ਦਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾ ਕੇ ਜਿਨਹਾ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਵਿੱਚ ਕਸੀਦੇ ਪੜà©à¨¹à¨¦à©‡ ਰਹੇ, ਪਰ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਵਿਰੋਧ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।
ਰਹੀ ਗੱਲ ਗਾਂਧੀਵਾਦ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਹੈ - ਸੱਚ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦੀ ਰਾਹ 'ਤੇ ਚੱਲਣਾ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰੇਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ। ਗਾਂਧੀਵਾਦ ਅਹਿੰਸਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਤਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਡਰ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਨਾਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬà©à¨°à¨¿à¨Ÿà¨¿à¨¶ ਸਮਰਾਜ 'ਤੇ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਬà©à¨°à¨¿à¨Ÿà¨¿à¨¶ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਠਉਸਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਗਾਂਧੀਵਾਦ ਇਹੀ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ।
ਗਾਂਧੀਵਾਦ ਦਾ ਸਿੱਧਾ-ਸਾਧਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਤà©à¨¸à©€à¨‚ ਆਪਣੇ ਲਈ ਗ਼ਲਤ ਸਮà¨à¨¦à©‡ ਹੋ, ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਨਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹੋਰਾਂ ਤੋਂ ਉਸਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰੋ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦੀ ਖਾਤਰ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰ ਨੂੰ ਬੜà©à¨¹à¨¾à¨µà¨¾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਅਹਿੰਸਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਗà©à¨°à©‡à¨Ÿ ਬà©à¨°à¨¿à¨Ÿà©‡à¨¨ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਤੋਂ ਉਤਪਾਦਿਤ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਮਾਨ ਖਰੀਦਣ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ੀ ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰੀ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਅੱਤਵਾਦ ਵੀ ਇਸੇ ਉਮੀਦ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਜੇਕਰ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਹà©à©°à¨¦à©‡ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਲ ਹà©à©°à¨¦à¨¾à¥¤
ਗਾਂਧੀਗਿਰੀ ਨੂੰ ਗਾਂਧੀਵਾਦ ਸਮà¨à¨£ ਦੀ à¨à©à©±à¨² ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਇਹ ਗੱਲ ਸਹੀ ਹੈ ਕਿ 'ਲਗੇ ਰਹੋ ਮà©à©°à¨¨à¨¾à¨à¨¾à¨ˆ' ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਤੋਂ ਪà©à¨°à©‡à¨°à¨¿à¨¤ ਹੋ ਕੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਬੜà©à¨¹à¨¾à¨µà¨¾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਜਿਸ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਉਸਨੇ ਗਾਂਧੀਵਾਦ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ, ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਗਾਂਧੀਵਾਦ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਸ਼à©à©±à¨§ ਗਾਂਧੀਗਿਰੀ ਹੈ।
ਗਾਂਧੀਗਿਰੀ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਕà©à¨ ਚੰਗਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਹੈ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਨਾਮ। ਜਿਸ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਗਾਂਧੀ ਟੋਪੀ ਵਿੱਚ ਟੋਪੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਗਾਂਧੀ ਚà©à©±à¨ª ਹੋ ਗਠਹਨ, ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਗਾਂਧੀਗਿਰੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਠਕà©à¨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਸਠਕà©à¨ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਗਾਂਧੀ ਗà©à¨†à¨š ਗਠਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਇੱਕ ਗੱਲ ਤੈਅ ਹੈ ਕਿ ਗਾਂਧੀਗਿਰੀ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਹੀ ਸਹੀ,
|