ਕਰੀਬ ਬਾਲ ਪà©à¨¸à¨¤à¨•à¨¾à¨‚ ਦਾ ਇਹ ਰਚਨਹਾਰਾ ਕੌਮੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਵੀ ਸਮਮਾਨ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਚà©à©±à¨•à¨¾ ਹੈ। ਕੌਮੀ ਅਧਿਆਪਨ ਖੋਜ ਪà©à¨°à¨¸à¨•à¨¾à¨°, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਪà©à¨°à¨¸à¨•à¨¾à¨° ਅਤੇ ਸ਼à©à¨°à©‹à¨®à¨£à©€ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਲੇਖਕ à¨à¨µà¨¾à¨°à¨¡ 2008 ਵਿੱਚ ਪà©à¨°à¨¾à¨ªà¨¤ ਕਰ ਚà©à©±à¨•à¨¾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰ ਵੱਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਉਸ ਦੀ ਦੇਣ ਦਾ ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ ਕਰ ਚà©à©±à¨•à©€à¨†à¨‚ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਇੱਕ ਸਮੱਰਪਿਤ ਅਧਿਆਪਕ ਹੈ, ਉ¤à¨¥à©‡ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਲਿਖਾਰੀ ਵੀ ਹੈ। ਸਠਨਾਲ ਮà©à¨¹à©±à¨¬à¨¤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਉਹ ਇੱਕ ਪਾà¨à¨¦à¨¾à¨° ਇਨਸਾਨ ਹੈ। ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਅਹਿਮ à¨à©‚ਮਿਕਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਬਾਲ ਪà©à¨¸à¨¤à¨•à¨¾à¨‚ ਵੀ ਪà©à¨°à¨¸à¨•à¨¾à¨° ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਚà©à©±à¨•à©€à¨†à¨‚ ਹਨ। ਇਸ ਬਹà©-ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਬਾਲਾਂ ਦੇ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਲਿਖੇ ਵੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਬਾਲਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹà©à©°à¨š ਰਿਹਾ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ, ਮਾਪੇ, ਅਇਧਆਪਕ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਸਮਾਜ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਦਿਲਚਸਪੀਆਂ ਨਾਲ à¨à¨°à¨ªà©‚ਰ ਹੈ ਇਹ ਮà©à¨²à¨¾à¨•à¨¾à¨¤.-
? ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਜà©à©œà¨¨ ਦਾ ਸਬੱਬ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ?
- ਤੀਸਰੀ ਸ਼à©à¨°à©‡à¨£à©€ ਵਿੱਚ ਪੜà©à¨¹à¨¦à¨¿à¨†à¨‚ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਛਪਦਾ ‘ ਬਾਲ ਸੰਦੇਸ਼’ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਦੇ ਘਰੋਂ ਹੱਥ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਬੱਸ ਇਸੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ਪੜà©à¨¹à¨¨ ਦਾ à¨à©à©±à¨¸ ਪਾ ਦਿੱਤਾ, ਸੋ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਲਿਖਣ ਦੀ ਵੀ ਚਿਣਗ ਜਗਾ ਗਿਆ।
? ਤà©à¨¹à¨¾à¨¡à©€ ਪਹਿਲੀ ਬਾਲ ਰਚਨਾ ਕਿਹੜੀ ਹੈ?
- ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਇੱਕ ਰà©à¨¬à¨¾à¨ˆ ‘ ਪਹਿਲੀ ਉਡਾਰੀ ’ ਲਿਖੀ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਕੱਚੀਆਂ-ਪੱਕੀਆਂ ਕਵਿਤਾ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਕਾਪੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹੋ ਰਚਨਾ ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਵੇਂ ਸੱਤਵੀਂ ’ਚ ਪੜà©à¨¹à¨¦à¨¿à¨†à¨‚ ‘ਬਾਲ ਸੰਦੇਸ਼ ’ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਕਹਾਣੀ ‘ ਅਨੋਖਾ ਡਾਕਟਰ’ ਛਪੀ ਸੀ ਤੇ ਅੱਠਵੀਂ ਦੇ ਸ਼à©à¨°à©‚ (ਅਪà©à¨°à©ˆà¨² 1969 ਵਿੱਚ) ‘ਆਈ ਵਿਸਾਖੀ ਆਠਨਤੀਜੇ’ ਬਾਲ ਗੀਤ। ਇਹਨਾਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਹੋਰ ਲਿਖਣ ਦੇ ਰਾਹ ਪਾ ਦਿੱਤਾ।
? ਤà©à¨¸à©€à¨‚ ਕਿਹੜੇ ਸਾਹਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋ?
- ਆਰੰਠਤੋਂ ਹੀ ਮੇਰਾ ਚਹੇਤਾ ਸਾਹਿਤ ਰੂਪ ਬਾਲ-ਕਾਵਿ ਹੈ। à¨à¨¸à©‡ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਸਠਤੋਂ ਬਹà©à¨¤à¨¾ ਲਿਖਿà¨à¥¤ ਉਵੇਂ à¨à¨¾à¨µà¨¾à¨‚ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਢਾਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਅਨà©à¨¸à¨¾à¨° ਕਹਾਣੀਆਂ ਤੇ ਇਕਾਂਗੀ (ਬਾਲ ਨਾਟਕ) ਵੀ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਹਲਕੇ-ਫà©à¨²à¨•à©‡ ਲੇਖ ਤੇ à¨à¨¾à¨¶à¨£ ਵੀ ਲਿਖੇ ਹਨ।
? ਹà©à¨£ ਤੱਕ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਕਿੰਨੀਆਂ ਪà©à¨¸à¨¤à¨•à¨¾à¨‚ ਲਿਖ ਚà©à©±à¨•à©‡ ਹੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਕਿਹੜੀਆਂ ਮੰਨਦੇ ਹੋ?
- ਗਿਣਤੀ ਪੱਖੋਂ ਬਾਲ ਪà©à¨¸à¨¤à¨•à¨¾à¨‚ ਕਰੀਬ ਡੇਢ ਦਰਜਨ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਹਿਕਦੇ ਫà©à©±à¨², ਤਾਰੇ ਪਿਆਰੇ, ਅੰਮੜੀ ਦੇ ਬੋਲ ਤੇ ਕਾਵਿ-ਕਥੋਲੀ ਬਾਲ-ਕਾਵਿ ਹਨ। ‘ਬਚਪਨ ਦੇ ਦਿਨ ਚਾਰ’ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਆਤਮ-ਗਾਥਾ ਹੈ। ‘ à¨à¨¾à¨¶à¨£ ਕਲਾ ਅਤੇ ਵੰਨਗੀਆਂ’ ਤਕਰੀਬਨ 50 à¨à¨¾à¨¶à¨£à¨¾à¨‚ ਦੀ ਪà©à¨¸à¨¤à¨• ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਤੇ ਨਿਵੇਕਲੀ ਪà©à¨¸à¨¤à¨• ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।
? ਤà©à¨¹à¨¾à¨¡à©‡ ਪà©à¨°à©‡à¨°à¨¨à¨¾ ਸਰੋਤ ਲੇਖਕ ਜਾਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਕੌਣ ਹਨ?
- ਕਥਾ-ਸ਼ੈਲੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਦਾਦੇ ਤਾਠਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ, ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ਲੇਖਕ ਗਿਆਨੀ ਧਨਵੰਤ ਵਿੱਚ ਸੀਤਲ, ਗà©à¨°à¨¬à¨–ਸ਼ ਸਿੰਘ ਪà©à¨°à©€à¨¤à¨²à©œà©€, ਦੇਸ਼ à¨à¨—ਤ ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ à¨à¨•à¨¨à¨¾ ਮੇਰੀ ਲੇਖਣੀ ਤੇ ਚਿੰਤਨ ਲਈ ਵੱਡੇ ਪà©à¨°à©‡à¨°à¨¨à¨¾ ਮà©à¨¨à¨¾à¨°à©‡ ਹਨ।
? ਬਚਪਨ ਦੀ ਕੋਈ ਪਿਆਰੀ ਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਸਾਂà¨à©€ ਕਰੋ।
-ਸੱਤਵੀਂ ’ਚ ਪੜà©à¨¹à¨¦à¨¿à¨†à¨‚ ‘ ਬੀਬਾ ਰਾਣਾ’ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਗਿਆਨੀ ਧਨਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਘਰ ਗਿਆ। ਉਦੋਂ ਉਹ ਅੰਮà©à¨°à¨¿à¨¤à¨¸à¨° ਦੇ ਸ਼à©à¨°à©€ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਾਈ ਸੇਵਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਚà©à¨¬à¨¾à¨°à©‡ ’ਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਚਿੱਟੇ ਸਫ਼ੇਦ ਬਸਤਰ, ਚਿੱਟੀ ਹੀ ਪੱਗੜੀ ਤੇ ਗੋਰਾ ਚਿੱਟਾ ਰੰਗ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਦੋਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਕੌਣ ਸੀ? ਮੈਂ à¨à¨•à¨¦à©‡ à¨à¨•à¨¾à¨‚ਦੇ ਕà©à¨ ਕਹਾਣੀਆਂ ਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ ਬੀਬਾ ਰਾਣਾ ਵਿੱਚ ਛਪਣ ਲਈ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਹਨਾਂ ’ਤੇ à¨à¨¾à¨¤ ਮਾਰਦਿਆਂ ਸੀਤਲ ਜੀ ਡਾਹਢੇ à©™à©à¨¶ ਹੋਠਤੇ ਮੈਨੂੰ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਦਿੰਦਿਆਂ ਬੋਲੇ, ‘‘ ਤੇਰਾ ਨਾਂ ਜੱਸ à¨à¥¤ ਜੱਸ ਖੱਟੇਂਗਾ। ਬੱਸ à¨à¨¦à¨¾à¨‚ ਈ ਲਿਖਦਾ ਰਹਿ । ’ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਨੂੰ ਲੇਖਕ ਬਣਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡੀ ਪà©à¨°à©‡à¨°à¨¨à¨¾ ਦਿੱਤੀ।²
? ਹà©à¨£ ਤੱਕ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਇਨਾਮ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲੇ ਹਨ?
- ਮਹਿਕਦੇ ਫà©à©±à¨² (ਬਾਲ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ) ਨੂੰ 1986 ਨੂੰ ਕੌਮੀ ਵਿੱਦਿਅਕ ਖੋਜ ਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਕੌਂਸਲ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਸਰਵੋਤਮ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ਲਈ ਪà©à¨°à¨¸à¨•à¨¾à¨° ਮਿਲਿਆ। ਸਾਲ 1992 ਵਿੱਚ ‘ਤਾਰੇ ਪਿਆਰੇ’ ਲਈ à¨à¨¾à¨¶à¨¾ ਵਿà¨à¨¾à¨— ਦਾ ਪà©à¨°à¨¸à¨•à¨¾à¨°, 1993 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ à¨à¨¾à¨¶à¨¾ ਅਤੇ ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਰਾਜ ਅਧਿਆਪਕ ਪà©à¨°à¨¸à¨•à¨¾à¨° ਅਤੇ ਅਰਗਤ 2008 ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਮਣੀ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਲੇਖਿਕ à¨à¨µà¨¾à¨°à¨¡ ਹਾਸਿਲ ਹੋਇਆ ਹੈ।
? ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਤà©à¨¸à©€à¨‚ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹੋਗੇ?
- ਜੋ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬਾਲਾਂ ਲਈ ਲਿਖਿਆ ਹੋਵੇ , ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੜà©à¨¹à¨¨-ਸਮà¨à¨£ ਵਿੱਚ ਆ ਸਕੇ। ਮੇਰੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨà©à¨¸à¨¾à¨° ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ਬਾਲਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬਾਲਗਾਂ ਤੱਕ ਵਡੇਰੀ ਤੋਂ ਵਡੇਰੀ ਉਮਰ ਲਈ ਵੀ ਰੌਚਿਕ ਹà©à©°à¨¦à©ˆ, ਜਦ ਕਿ ਬਾਲਗ ਸਾਹਿਤ ਕੇਵਲ ਵੱਡਿਆਂ ਦੇ ਪੜà©à¨¹à¨¨ ਅਤੇ ਸਮà¨à¨£ ਲਈ।
? ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ਲਈ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਕੀ à¨à©‚ਮਿਕਾ ਹੈ?
- ਜਿਵੇਂ ਪੌਦੇ ਲਈ ਹੋਣਹਾਰ ਮਾਲੀ ਦੀ। ਹਰੇਕ ਪਾਠਕ ਤੇ ਲੇਖਕ ਪਿੱਛੇ ਕਿਸੇ ਪà©à¨°à©‡à¨°à¨• ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਹੀ ਹੱਥ ਹà©à©°à¨¦à©ˆà¥¤ ਪਹਿਲਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜà©à¨¹à¨¨ ਰà©à¨šà©€à¨†à¨‚ ਵਧੇਰੇ ਸਨ ਤੇ ਉਦੋਂ ਪਾਠਕ ਵਰਗ ਵੀ (ਬਾਲ ਪਾਠਕ ਵਰਗ ਅਤੇ ਬਾਲਗ ਪਾਠਕ ਵਰਗ) ਵਿਸ਼ਾਲਸੀ। ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਪੜà©à¨¹à¨¨ ਲਿਖਣ ਦਾ ਚੇਟਕ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਚਿਣਗ ਲਗਾà¨à¨—ਾ। ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ ਬਲਦੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਲੋਅ ਹੀ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
? ਅਜੋਕੇ ਕਿਤਾਬੀ ਬੋਠਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਲੋੜ ਸੰਬੰਧੀ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੋਗੇ?
- ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਵਾਧੂ à¨à¨¾à¨° ਅਤੇ ਘੋਟਾ-ਲਾਊ ਵਰਤਾਰਾ ਬੜਾ ਦà©à©±à¨–ਦਾਈ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਲਾਂ ਦਾ ਬਹà©-ਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਜੀ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤ ਲਈ ਵੀ ਘਾਤਕ ਤੇ ਮਾਰੂ ਹੈ। ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਰੌਚਿਕ ਪà©à¨¸à¨¤à¨•à¨¾à¨‚ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਟੇਜੀ ਕਲਾਵਾਂ, ਬਾਲਾਂ ਦੇ ਬਹà©-ਪੱਖੀ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਮਨ-ਮਸਤਿਕ ਲਈ ਟੌਨਿਕ ਹਨ। ਹਾਜ਼ਮੋਲਾ ਅਤੇ ਪਾਚਣ-ਵਾਚਣ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਚੂਰਨ। ਇਸਦੇ ਪਾਸਾਰ ਲਈ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਅਤੇ ਸਟੇਜ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸਠਤੋਂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
? ਕੀ ਤà©à¨¸à©€à¨‚ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਸਤà©à©°à¨¶à¨Ÿ ਹੋ? à¨à¨µà¨¿à©±à¨– ਵਿੱਚ ਕੀ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋਚਾ ਹੈ?
- ਸੰਤà©à¨¶à¨Ÿà©€ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਕਰ ਲਿਆ ਇੱਕ ਪੜਾਅ ਸੀ। ਚੰਗੇ ਤੋਂ ਚੰਗੇਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਂਘ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਚੰਗਿਆੜੀ ਹੈ। à¨à¨µà¨¿à©±à¨– ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਲੋਚਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਵਧੀਆਂ ਰਚਨਾ ਲਿਖ ਸਕਾਂ। ਕੋਈ ਨਿਵੇਕਲੀ ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ ਰਚ ਸਕਾਂ।
? ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ, ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਵਿੱਦਿਆ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ।
- ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਨਵਾਂ ਸਾਲ, à¨à¨¾à¨µ ਪਹਿਲੀ ਜਨਵਰੀ 1995,ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਅੰਮà©à¨°à¨¿à¨¤à¨¸à¨° ਜ਼ਿਲà©à¨¹à©‡ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਅਜਨਾਲਾ ਦਾ ਪਿੰਡ ਅਬੂਸੈਦ ਇੱਕ ਦੋ ਜਮਾਤਾਂ ਅੰਮà©à¨°à¨¿à¨¤à¨¸à¨° ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਖੇ, ਤੀਸਰੀ ਤੋਂ ਮੈਟà©à¨°à¨¿à¨• à¨à¨•à¨¨à¨¾ ਕਲਾਂ। ਫਿਰ ਗਿਆਨੀ ਤੋਂ ਫਿਰ à¨à¨®.à¨. ,ਬੀ. ਤਡ. ਪà©à¨°à¨¾à¨ˆà¨µà©‡à¨Ÿà¥¤ ਇਸ ਵਿਚਾਲੇ ਡੀ.à¨. à¨à¨¨.ਕਾਲਜ਼ ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦà©à¨†à¨¬à¨¾ ਤੋਂ ਓ. ਟੀ. ਅਤੇ ਗà©à¨°à©‚ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ à¨à¨®.ਫਲ। ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ’ਤੇ ਪੀ. ਤਚ.ਡੀ. ਸ਼à©à¨°à©‚ ਕੀਤੀ. ਜੋ ਅਧਿਆਪਨ ਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਰà©à¨à©‡à¨µà¨¿à¨†à¨‚ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋ ਗਈ। ਨਵੰਬਰ 1975 ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਅਧਿਆਪਕ ਤੇ 1991 ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲੈੋਕਚਰਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਨਿੱਕ-ਸà©à©±à¨• ਲਿਖਣਾ ਮà©à©±à¨– ਸ਼ੌਂਕ ਹੈ।
? ਪੰਜਾਬੀ à¨à¨¾à¨¶à¨¾ ਤੇ ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਪਿਆਰ ਨੇ ਤà©à¨¹à¨¾à¨¨à©‚à©° ਕੀ ਕà©à¨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ?
- ਅਧਿਆਪਕ ਲੇਖਕ ਦੀ ਪਦਵੀ ਤੇ ਢੇਰਾਂ ਸਾਰੇ ਇਨਾਮ ਸਨਮਾਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੱਡਿਆਂ ਲਈ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਆਮ ਲੇਖਿਕ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਤਰਸਦੇ ਹਨ।
? ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ਲੇਖਿਕ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੋਈ ਨਾ-à¨à©à©±à¨²à¨£à¨¯à©‹à¨— ਚੰਗੀ ਮਾੜੀ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੋਗੇ?
- ਸਠਤੋਂ ਦà©à©±à¨–ਦਾਈ ਘਟਨਾ ਜਦ ਕਾਲਜ ਲੈਕਚਰਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਇੱਕ ਆਲੋਚਕ ਵਿਦਵਾਨ ਨੇ ਮੇਰਾ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ‘ ਇਹ ਵੀ ਕੋਈ ਸਾਹਿਤ ਹà©à©°à¨¦à©ˆ’ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਚà©à©±à¨• ਕੇ ਪਰੇ ਮਾਰਿਆ। ਸà©à©±à¨–ਦਾਈ ਘਟਨਾ ਕਿ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲà©à¨§à¨¿à¨†à¨£à¨¾ ਨੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਸਬੂਤ ਮੰਗਣ ਤੋਂ ਬਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਹੀ ਮੇਰੇ ( ਬਤੌਰ ਲੇਖਕ) ਮੈਂਬਰੀ ਪੱਤਰ ਨੂੰ ਪà©à¨°à¨µà¨¾à¨¨ ਕਰ ਲਿਆ।…. ਤੇ ਸਠਤੋਂ ਦਿਲ ਛੂਹਣ ਵਾਲੀ ਘਟਨਾ ਕਿ à¨à¨¾à¨¶à¨¾ ਵਿà¨à¨¾à¨— ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ੋਮਣੀ ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ਲੇਖਿਕ à¨à¨µà¨¾à¨°à¨¡ ਦੇ à¨à¨²à¨¾à¨¨ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਉਦੋਂ ਮਿਲੀ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ਲੇਖ ਦੇ ਸਠਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਪà©à¨°à©‡à¨°à¨¨à¨¾ ‘ ਬਾਲ ਸੰਦੇਸ਼ ’ ਛਾਪਣ ਵਾਲੀ ਧਰਤੀ ਪà©à¨°à©€à¨¤ ਨਗਰ ਨੇੜੇ, ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਖਲਾਈ ਕੋਰਸ ਨੂੰ ਮੈਗਜੀਨ ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜà©à¨¹à¨¨ ਦੀ ਚਿਣਗ ਲਾਉਣ ਬਾਰੇ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸਾਂ।
? ਬਾਲ-ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੋਗੇ?
- ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੰਜ ਸੱਤ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਾਂਗ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਬਾਲਕ, ਛਣਕਣਾ, ਬਾਲ ਸੰਦੇਸ਼, ਬੀਬਾ ਰਾਣਾ, ਬਾਲ ਦਰਬਾਰ ਬਾਲ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਾਠਕਾਂ ਅਤੇ ਸੈਕੜੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਅਫਸੋਸ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ’ਚੋਂ ਬਹà©à¨¤à©‡ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਕਾਰਨ ਹੀ ਮà©à©±à¨•-ਸà©à©±à¨• ਗà¨à¥¤ ਉਹ ਵੀ ਉਦੋਂ ਜਦੋਂ ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ à¨à¨¾à¨¶à¨¾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੇ ਪੜà©à¨¹à¨¨ ਵਾਲੇ ਬਹà©à¨¤à©‡ ਹੋ ਗà¨à¥¤ ‘ ਬਾਲ ਸੰਦੇਸ਼ ’ ਮਾੜੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੰਘਦਾ ਕਰਦਾ 50 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਖà©à¨£à©‹ ਦਮ ਤੋੜ ਗਿਆ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰ² ਦੇ ਦੋ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਪà©à¨°à¨‡à¨®à¨°à©€ ਸਿੱਖਿਆ’ ਤੇ ‘ ਪੰਖੜੀਆਂ’ ਤੋਂ ਛà©à©±à¨Ÿ‘ ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਰੂੰਬਲਾਂ’ ਹੀ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਛਪਣ ਵਾਲੇ ਰਸਾਲੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਜਿੰਨੀ ਗਿਣਤੀ ਇਸ ਵੇਲੇ ਕਈ ਲੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਟà©à¨°à¨¿à¨• +2 ਤੱਕ ਪੜà©à¨¹à¨¦à©‡ ਬਾਲਾਂ ਦੀ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮà©à¨•à¨¾à¨¬à¨²à©‡ ਤਿੰਨੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਖà©à¨°à©€à¨¦à¨¦à¨¾à¨°à¨¾à¨‚ ਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਆਟੋ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਬਰਾਬਰ ਵੀ ਨਹੀਂ।
? ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਰਵੱਈਠਬਾਰੇ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੋਗੇ?
- ਸਰਕਾਰ ਕਹਿ ਲੋ ਜਾਂ ਸਮਾਜ, ਪੂਰਾ ਚੌਗਿਰਦਾ, ਕਿਤਾਬੀ ਲੱਦ, ਸਿਲੇਬਸ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਿਆ ਦੀ ਬਹà©à¨²à¨¤à¨¾ ਨੂੰ ਹੀ ਗà©à¨£à¨¾à¨¤à¨®à¨¿à¨• ਵਿੱਦਿਆ ਸਮà¨à©€ ਬੈਠਾ ਹੈ।
ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਲਈ ਯਤਨ ਜਿੰਨੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੇ। ਜੋ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ-ਵਿਹਾਰ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਅੱਡੋ ਫਾਟੀ ਹਨ। ਲੇਖਕ ਲਿਖੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਪà©à¨°à¨•à¨¾à¨¶à¨• ਛਾਪ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ਬਾਲਾਂ ਦੇ ਹੱਥੀਂ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਰਹਿੰਦਾ -ਖੂੰਹਦਾ ਟੀ.ਵੀ. ਕੇਬਲ ਕਲਚਰ ਨੇ à¨à¨¨à©€à¨†à¨‚ ਧੂੜਾਂ ਪà©à©±à¨Ÿ ਛੱਡੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਬਾਲ-ਮਨ ਦਾ ਚਿੰਤਨ ਤੇ ਕਲਪਨਾ ਮੰਡਲ ਹੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ਕਿ à¨à¨¾à¨°à¨¤ ਦੀ, ਅਬਾਦੀ ਦੇ 42 ਪà©à¨°à¨¤à©€à¨¶à¨¤ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬੌਧਿਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਕਲਾਤਮਿਕ ਪੱਧਰ ਦਾ ਇੱਕ ਵੀ ਵੱਖਰਾ ਚੈਨਲ ਨਹੀਂ। ਇਉਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਬਾਲ ਉਮਰ ਲਈ ਦੇਸ਼ à¨à¨—ਤੀ, ਪਰਿਵਾਰ ਪਿਆਰ,ਦੋਸਤੀ ਤੇ ਉਮੰਗਾ ਤਰੰਗਾਂ ਦੇ ਗੀਤ-ਗਾਣੇ- ਹੀ ਮà©à©±à¨• ਸà©à©±à¨• ਗਠਹਮ।
? ਬਾਲ -ਸਾਹਿਤ, ਬਾਲਾਂ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਸà©à¨¨à©‡à¨¹à¨¾!
- ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋ ਜਾਣ, ਸੰਗਠਿਤ ਤੇ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਣ।
ਅਧਿਆਪਕ ਜਾਗਣ , ਸਮਾਜ ਜਾਗੇ, ਸਰਕਾਰ ਜਗਾਵੇ। ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ ਮਨ-ਮਸਤਿਕ ਲਈ ਸà©à¨ªà¨¨à¨¿à¨†à¨‚, ਸੋਚਾਂ ਦਾ ਰੰਗ-ਰੰਗਲਾ ਚਮਨ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਚà©à¨†à¨¤à©€ ਨਾਲ ਹੀ ਬਾਲਾਂ ਦੀ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਮਿਲੇਗੀ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਰੋਬੋਟ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋਣਗੇ।
ਕਰੂੰਬਲਾਂ à¨à¨µà¨¨, ਗੜà©à¨¹à¨¶à©°à¨•à¨° ਰੋਡ
ਮਾਹਿਲਪà©à¨° (ਹà©à¨¶à¨¿à¨†à¨° ਪà©à¨°)