ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਮਕਸਦ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦਾ ਸਚਿਆਰਾ ਹੋਣਾ ਸਠਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਸੱਚ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੱਟ ਕੇ ਵਿਚਰੇਗਾ ਤਾਂ ਉਸ ਲਈ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਇੱਕ ਪਾਖੰਡ ਅਤੇ ਫ਼ਰੇਬ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇ ਕà©à¨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਗà©à¨°à©‚ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਰਾਗ ਮਲਾਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਇਸ ਪà©à¨°à¨•à¨¾à¨° ਅੰਕਿਤ ਕੀਤੇ ਹਨ:
ਧੰਨ ਸ੠ਕਾਗਦ੠ਕਲਮ ਧੰਨ੠ਧਨ à¨à¨¾à¨‚ਡਾ ਧਨ੠ਮਸà©à¥¥
ਧਨ੠ਲੇਖਾਰੀ ਨਾਨਕਾ ਜਿਨਿ ਨਾਮ੠ਲਿਖਾਇਆ ਸਚà©à¥¥
(ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਗà©à¨°à©°à¨¥ ਸਾਹਿਬ ਪੰਨਾ 1291)
ਇਸ ਪà©à¨°à¨•à¨¾à¨° ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਲਈ ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਰਖਵਾਲਾ ਹੋਣਾ ਸਠਤੋਂ ਮà©à©±à¨¢à¨²à¨¾ ਅਤੇ ਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪਹਿਲੂ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਲਿਖਤ ਤਾਂ ਹੀ ਸੱਚ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇਕਰ ਉਹ ਸਚਿਆਈ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੇ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਜ਼ਰਾ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹੱਟਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਰਤੱਵਾਂ ਦਾ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਪਾਲਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਤੋੜ-ਮਰੋੜ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗà©à©°à¨®à¨°à¨¾à¨¹ ਕਰਕੇ ਨਿੱਜੀ ਲਾਠਲੈ ਸਕਣ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪੱਤਰਕਾਰ ਪੈਸੇ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਇਸ ਕਿੱਤੇ ਨੂੰ ਅਪਨਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ੇ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਗੰà¨à©€à¨° ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਉਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ à¨à¨µà¨¿à©±à¨– ਨੂੰ ਹੋਰ ਚੰਗੇਰਾ ਤੇ ਵਿਕਸਤ ਬਣਾਉਣਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਤਰਾਸ਼ਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹੀ ਪà©à¨°à¨¤à©€à¨¤ ਹà©à©°à¨¦à¨¾ ਹੈ ਕਿ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਇੱਕ ਨੇਕ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਪੇਸ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਮਿਲਾਵਟ ਦੀ ਬਿਲਕà©à¨² ਗà©à©°à¨œà¨¾à¨‡à¨¶ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸੂਲਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੱਟ ਕੇ ਕà©à¨ ਕਰਨਾ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਧà©à¨°à©‹à¨¹ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸਿਰਫ਼ ਪੈਸੇ ਦੀ ਖਾਤਰ ਇਸ ਕਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਪà©à¨°à¨µà©‡à¨¶ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਬਹà©à¨¤ ਵੱਡੀ à¨à©à©±à¨² ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਮਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਪੈਸਾ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਵੀ ਕਮਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਕੇ ਚੱਲਣਾ ਇਸ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਨਿਆਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਤਾਂ ਆਪਾ ਵਾਰ ਕੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਲਈ ਕà©à¨ ਕਰ ਸਕਣ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸਹੀ, ਨਿਰੋਗ ਤੇ ਸà©à¨šà©±à¨œà©€ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਾਂ ਇੱਕ ਪà©à¨°à¨•à¨¾à¨° ਆਪ ਕੰਡਿਆਂ ’ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮਹਿਕ ਖਿਲਾਰਨੀ ਹੈ। ਕੇਵਲ ਉਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਕਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਗà©à¨°à©‚ ਨਾਨਕ ਦੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਸਮੋ ਲੈਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ:
ਜਉ ਤਉ ਪà©à¨°à©‡à¨® ਖੇਲਣ ਕਾ ਚਾਉ॥
ਸਿਰ ਧਰਿ ਤਲੀ ਗਲੀ ਮੇਰੀ ਆਉ॥
ਇਤ੠ਮਾਰਗਿ ਪੈਰ੠ਧਰੀਜੈ॥
ਸਿਰ੠ਦੀਜੈ ਕਾਣਿ ਨ ਕੀਜੈ॥
(ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਗà©à¨°à©°à¨¥ ਸਾਹਿਬ ਪੰਨਾ 1412)
ਇਸ ਪà©à¨°à¨•à¨¾à¨° ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਪੇਸ਼ੇ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਮਨà©à©±à¨– ਆਪਾ ਵਾਰ ਕੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸà©à©±à¨– ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਆਪਾ ਮਾਰ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ-ਜਾਂਚ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਇੱਕ ਸà©à¨šà©±à¨œà¨¾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਖਵਾਉਣ ਦੇ ਕਾਬਲ ਹੈ ਪਰ ਵਰਤਮਾਨ ਯà©à©±à¨— ਵਿੱਚ ਇਹ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਰਗੇ ਨੇਕ ਕੰਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਪਾਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਠਕਮਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਬੇਸ਼ੱਕ ਉਹ à¨à©‚ਠਤੇ ਪਾਖੰਡ ’ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਸਦਾਚਾਰ ਨੂੰ ਛਿੱਕੇ ਟੰਗ ਕੇ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਲਰਨਾ ਕਿਥੋਂ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ, ਸਮਾਜ, ਦੇਸ਼, ਕੌਮ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਦà©à¨¨à©€à¨†à¨‚ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਸਨੇਹ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਂ ਹੈ, ਪਰ ਲੱਗਦਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦà©à¨¨à©€à¨†à¨‚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੱਟ ਗਈ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਦà©à¨¨à©€à¨†à¨‚ ਨੂੰ ਲੋੜ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਪੜà©à¨¹à¨¾à¨ˆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਦਾਚਾਰਕ ਕੀਮਤਾਂ, ਸਮਾਜ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ, ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਆਪਾ ਵਾਰ ਕੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬੇਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਕਿਵੇਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ, ਇਸ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਬੇਹਤਰ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਪੜà©à¨¹à¨¾à¨ˆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਦਾਚਾਰਕ ਪੜà©à¨¹à¨¾à¨ˆ ਵੱਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਪੜ²à©à¨¹à¨¾à¨‰à¨£ ਵਾਲੇ ਅਧਿਆਪਕ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਦੇ ਗà©à¨£ ਕà©à©±à¨Ÿ-ਕà©à©±à¨Ÿ ਕੇ à¨à¨°à¨¨ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਇੱਕ ਸਫ਼ਲ ਅਤੇ ਉਸਾਰੂ ਪੱਤਰਕਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਦਾ ਹਲੀਮੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਵਿਚਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਫਿੱਕਾ ਬੋਲਣਾ ਤੇ ਲਿਖਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਦਰਠਵਿੱਚ ਗà©à¨°à©‚ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਹਨ:
ਜਿਤ੠ਬੋਲਿਠਪਤਿ ਪਾਈਠਸੋ ਬੋਲਿਆ ਪਰਵਾਣ॥
ਫਿਕਾ ਬੋਲਿ ਵਿਗà©à¨šà¨£à¨¾ ਸà©à¨£à¨¿ ਮੂਰਖ ਮਨ ਅਜਾਣ॥
ਜੋ ਤਿਸ੠à¨à¨¾à¨µà¨¹à¨¿ ਸੇ à¨à¨²à©‡ ਹੋਰਿ ਕਿ ਕਹਣ ਵਖਾਣ॥
(ਸਿਰੀ ਰਾਗ੠ਮਹਲਾ 1, ਪੰਨਾ 15)
ਨਾਨਕ ਫਿਕੈ ਬੋਲੀਠਤਨ੠ਮਨ੠ਫਿਕਾ ਹੋਇ॥
ਫਿਕੋ ਫਿਕਾ ਸਦੀਠਫਿਕੇ ਫਿਕੀ ਸੋਇ॥
ਫਿਕਾ ਦਰਗਹ ਸਟੀਠਮà©à¨¹à¨¿ ਥà©à¨•à¨¾ ਫਿਕੇ ਪਾਇ॥
ਫਿਕਾ ਮੂਰਖ ਆਖੀਠਪਾਣਾ ਲਹੈ ਸਜਾਇ॥
(ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ, ਮਹੱਲਾ 1, ਪੰਨਾ 473)
ਸਬਦੈ ਸਾਦ੠ਨ ਆਇਓ ਨਾਮਿ ਨ ਲਗੋ ਪਿਆਰà©à¥¥
ਰਸਨਾ ਫਿਕਾ ਬੋਲਣਾ ਨਿਤ ਨਿਤ ਹੋਇ ਖà©à¨†à¨°à¥¥
ਨਾਨਕ ਪਾਇਠਕਿਰਤਿ ਕਮਾਵਣਾ ਕੋਇ ਨ ਮੇਟਣਹਾਰà©à¥¥
(ਰਾਗ੠ਸੂਹੀ, ਮਹਲਾ 1, ਪੰਨਾ 791)
ਇਸ ਪà©à¨°à¨•à¨¾à¨° ਹਲੀਮੀ ਜੀਵਨ-ਜਾਂਚ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਰੱਖ ਕੇ ਇਸ ਕਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਨਾ ਹੀ ਅਸਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਹਲੀਮੀ ਮਨà©à©±à¨– ਨਾ ਹੀ ਫਿੱਕਾ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਫਿੱਕਾ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪà©à¨°à¨•à¨¾à¨° ਦੀ ਪਕਿਆਈ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿੱਕਾਪਨ ਦà©à¨°à¨¿à¨¶à¨Ÿà©€à¨—ੋਚਰ ਨਹੀਂ ਹà©à©°à¨¦à¨¾à¥¤ ਇਸ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪà©à¨°à¨—ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਫਿੱਕਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਮਨà©à©±à¨– ਆਪਣੇ ਆਪ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕਿੱਤੇ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ।
ਇਹ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਪੂਰਨ ਪੱਤਰਕਾਰ ਉਹੀ ਹੈ ਜੋ ਸਦਾ ਨਿਰਮਲ ਅਤੇ ਹਲੀਮੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਨੀਵਾਂ ਹੋ ਕੇ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ। ਹੰਕਾਰ ਰਹਿਤ ਹੋ ਕੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤà©à©±à¨› ਸਮਠਕੇ ਦੇਸ਼ ਕੌਮ ਦੀ ਖਾਤਰ ਆਪਣਾ ਸਠਕà©à¨ ਨਿਛਾਵਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖà©à¨¶à©€ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਹੀ ਅਸਲੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਸਿੱਧ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਗà©à¨°à©‚ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਕੇ ਸਮà¨à¨¾à¨‰à¨‚ਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਲੀਮੀ ਤੇ ਸਾਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਨ ਵਾਲਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸੰਜ਼ੀਦਗੀ ਤੇ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਦਾ ਰà©à¨¤à¨¬à¨¾ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿੱਤੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਸਹੀ ਅਰਥ ਪà©à¨°à¨¦à¨¾à¨¨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ:
ਸਿੰਮਲ ਰà©à¨–੠ਸ਼ਰਾਇਰਾ ਅਤਿ ਦੀਰਘ ਅਤਿ ਮੂਚà©à¥¥
ਓਇ ਜਿ ਆਵਹਿ ਆਸ ਕਰਿ ਜਾਹਿ ਨਿਰਾਸੇ ਕਿਤà©à¥¥
ਫਲ ਫਿਕੇ ਫà©à¨² ਬਕਬਕੇ ਕੰਮ ਨ ਆਵਹਿ ਪਤ॥
ਮਿਠਤ੠ਨੀਵੀ ਨਾਨਕਾ ਗà©à¨£ ਚੰਗਿਆਇਆ ਤਤà©à¥¥
ਸਠਕੋ ਨਿਵੈ ਆਪ ਕਉ ਪਰ ਕਉ ਨਿਵੈ ਨ ਕੋਇ॥
ਧਰਿ ਤਾਰਾਜੂ ਤੋਲੀਠਨਿਵੈ ਸ੠ਗਉਰਾ ਹੋਇ॥
ਅਪਰਾਧੀ ਦੂਣਾ ਨਿਵੈ ਜੋ ਹੰਤਾ ਮਿਰਗਾਹਿ॥
ਸੀਸ ਨਿਵਾਇਠਕਿਆ ਥੀਠਜਾ ਰਿਦੈ ਕà©à¨¸à©à¨§à©‡ ਜਾਹਿ॥
(ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਗà©à¨°à©°à¨¥ ਸਾਹਿਬ ਪੰਨਾ 470)
ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਕੇ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਪੱਤਰਕਾਰ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹੋਠਆਪਾ ਵੀ ਸà©à¨†à¨° ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਗਿਆਨ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਚੇਤੰਨ ਹà©à©°à¨¦à¨¾ ਹੈ। ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਠਲੋਕ ਅਤੇ ਪà©à¨°à¨²à©‹à¨• ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਜੱਸ ਖੱਟ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਗਿਆਨ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹà©à©°à¨šà¨¾à¨‰à¨£à¨¾ ਹੈ, ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸà©à¨šà©±à¨œà©‡ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪà©à¨°à¨¾à¨ªà¨¤à©€ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਸੰਪੂਰਨ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੀ ਪਦਵੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗà©à¨°à©‚ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਸ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਇਸ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਪà©à¨°à¨—ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ:
ਕà©à©°à¨à©‡ ਬਧਾ ਜਲ੠ਰਹੈ ਜਲ੠ਬਿਨ੠ਕà©à©°à¨à© ਨ ਹੋਇ॥
ਗਿਆਨ ਕਾ ਬਧਾ ਮਨ੠ਰਹੈ ਗà©à¨° ਬਿਨ੠ਗਿਆਨ੠ਨਾ ਹੋਇ॥
ਪੜਿਆ ਹੋਵੈ ਗà©à¨¨à¨¹à¨—ਾਰ੠ਤਾ ਓਮੀ ਸਾਧ੠ਨ ਮਾਰੀà¨à¥¥
ਜੇਹਾ ਘਾਲੇ ਘਾਲਣੇ ਤੇਵੇਹੋ ਨਾਉ ਪਚਾਰੀà¨à¥¥
à¨à¨¸à©€ ਕਲਾ ਨ ਖੇਡੀਠਜਿਤ੠ਦਰਗਹ ਗਇਆ ਹਾਰੀà¨à¥¥
ਪੜਿਆ ਅਤੇ ਓਮੀਆ ਵੀਚਾਰ੠ਅਗੈ ਵੀਚਾਰੀà¨à¥¥
ਮà©à¨¹à¨¿ ਚਲੈ ਸ੠ਅਗੈ ਮਾਰੀà¨à¥¥
(ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਗà©à¨°à©°à¨¥ ਸਾਹਿਬ ਪੰਨੇ 469-70)
ਜਿਹੜੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਰਥ-ਹੀਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕਿਤੇ ਪà©à¨°à¨¤à©€ ਇਨਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ। ਉਹੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸਫ਼ਲ ਕਹੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਨੀਵੇਂ ਅਤੇ ਦੱਬੇ-ਕà©à¨šà¨²à©‡ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਅੱਗੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਹੰਕਾਰ ਦੀ à¨à¨¾à¨µà¨¨à¨¾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਕਿਰਤ ਅੰਜ਼ਾਈ ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗà©à¨°à©‚ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ।
ਚਾਕਰ੠ਲਗੈ ਚਾਕਰੀ ਨਾਲੇ ਗਾਰਬ ਵਾਦà©à¥¥
ਗਲਾ ਕਰੇ ਘਣੇਰੀਆ ਖਸਮ ਨ ਪਾਠਸਾਦà©à¥¥
ਆਪ ਗਵਾਇ ਸੇਵਾ ਕਰੇ ਤਾ ਕਿਛ੠ਪਾਠਮਾਨà©à¥¥
ਨਾਨਕ ਜਿਸ ਨੋ ਲਗਾ ਤਿਸ੠ਮਿਲੈ ਲਗਾ ਸੋ ਪਰਵਾਨà©à¥¥
(ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਗà©à¨°à©°à¨¥ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਨਾ 474)
ਸੋ ਸਿੱਟਾ ਇਹੀ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਾਸਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਕੇਵਲ ਧਨ ਪà©à¨°à¨¾à¨ªà¨¤à©€ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ। ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰ ਕੇ ਮਾਇਆ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਦੋੜà©à¨¹à¨¨à¨¾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸਗੋਂ ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖ ਕੇ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆਦਰਸ਼ਕ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਤਨਾ ਪਰਪੱਕ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਇਆ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੌੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਨਾ ਪਵੇ ਅਤੇ ਮਾਇਆ ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੋੜà©à¨¹à©‡, ਪਰ ਇਹ ਸਠਕà©à¨ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰà¨à¨µ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸੱਚਾਈ, ਹਲੀਮੀ, ਸਾਦਗੀ, ਸਦਾਚਾਰਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਲੋਠਰਹਿਤ, ਹੰਕਾਰ ਰਹਿਤ, ਦੇਸ਼ ਸੇਵਾ ਦੀ à¨à¨¾à¨µà¨¨à¨¾ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਕੇ, ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਚੰਗੇਰਾ ਅਤੇ ਬੇਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਤੜਪ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੀਨੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ, ਆਪਾ ਵਾਰ ਕੇ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ à¨à¨¾à¨‚ਤੀ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਵੱਲ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਅਕਸਰ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਨੇ ਵੀ ਪà©à¨°à¨—ਤੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਕਿੱਤੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੇਖਿਆ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਫ਼ਰੇਬ ਰਹਿਤ ਵਿਚਰ ਕੇ ਦà©à¨¨à©€à¨†à¨‚ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਠਕਾਂ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਆਪਣੇ ਨਿੱਜ ਦੀ ਖਾਤਰ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਤਰੋੜ ਮੋੜ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨਾ ਕੇਵਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹà©à©°à¨¦à¨¾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਮà©à©±à¨šà©‡ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਅੰਧੇਰੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਹà©à©°à¨¦à¨¾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਕੇ ਉਹ ਬਹà©à¨¤à©€ ਚਿਰ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਰਪੱਕ ਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਬੇਹਤਰ ਇਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਸ ਕਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੇ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਮਿੱਥ ਲਿਆ ਹੈ। à¨à©ˆà¨…-ਰਹਿਤ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਸà©à¨£ ਕੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਲੋਠਲਾਲਚ ਅਤੇ ਨਿਡਰਤਾ ਸਹਿਤ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਸਕਣ ਦੀ ਦਲੇਰੀ ਕਰ ਸਕੇ। ਜੇਕਰ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਉਕਤ ਗà©à¨£à¨¾à¨‚ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਸਮੋ ਲੈਣ ਤਾਂ ਉਹ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਸਫ਼ਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਇਹੀ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨà©à©±à¨– ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਨੂੰ à¨à©ˆà¨…-ਰਹਿਤ ਬਣਾਠਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੇ ਬਾਬਰਰਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸਮਕਾਲੀ ਸ਼ਾਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਕੋੜੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਚਾਹੀਦਾ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗੰਨੇ ਦੀ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਰਸ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਪੀੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਠਅਤੇ ਇੱਕ ਪਰਵਾਨੇ ਦੀ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਆਪ ਜਲ ਕੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਕਿਰਨ ਜਗਾà¨à¥¤ ਸੋ, ਗà©à¨°à©‚ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਸਿਧਾਂਤ ਇਹੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਕਿੱਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਕਿਰਤ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਹੋਰ ਬੇਹਤਰ, ਚੰਗੇਰਾ, ਖà©à¨¶à¨¹à¨¾à¨² ਤੇ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਨੇਕ ਸਾਧਨ ਹੈ।
-ਵਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ à¨à¨¾à¨Ÿà©€à¨†