à¨à¨¾à¨°à¨¤ ਦੀ "ਮਨà©à©±à¨–à©€ ਪਿੰਜਰਾਂ ਵਾਲੀ à¨à©€à¨²" ਦਾ ਰਹੱਸ ਕੀ ਹੈ |
à¨à¨¾à¨°à¨¤à©€ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਦੂਰ-ਦਰਾਡੇ ਬਰਫ਼ੀਲੀ ਘਾਟੀ 'ਤੇ ਇੱਕ à¨à©€à¨² ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮਨà©à©±à¨–à©€ ਪਿੰਜਰਾਂ ਨਾਲ à¨à¨°à©€ ਪਈ ਹੈ ਰੂਪਕà©à©°à¨¡ à¨à©€à¨² ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। à¨à¨¾à¨°à¨¤ ਦੇ ਸਠਤੋਂ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ , ਤà©à¨°à¨¿à¨¸à¨¼à©‚ਲ ਵਾਂਗ ਸਿੱਧੀ ਢਲਾਣ ਦੇ ਹੇਠਾਂ। ਸਮà©à©°à¨¦à¨°à©€ ਤਲ ਤੋਂ 5029 ਮੀਟਰ ਯਾਨੀ 16,500 ਫ਼à©à©±à¨Ÿ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਹੈ 1942 ਵਿੱਚ ਗਸ਼ਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਬਰਤਾਨਵੀ ਵਣ ਰੇਂਜਰ ਵਲੋਂ ਖੋਜੀ ਗਈ 'ਪਿੰਜਰਾਂ ਦੀ à¨à©€à¨²' 'ਤੇ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਖਿਲà©à¨¹à¨°à©‡ ਹੋਠਹਨ। ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਅਧਿà¨à¨¨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ à¨à©€à¨² ਨੇ ਉਤਸà©à¨•à¨¤à¨¾ à¨à¨°à©‡ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ ਹੈ। ਸੀਜ਼ਨ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ à¨à©€à¨² ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਬਹà©à¨¤à¨¾ ਸਮਾਂ ਜੰਮੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਦੇ ਫ਼ੈਲਦੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਸà©à©°à¨—ੜਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਜਦੋਂ ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਪਿੰਜਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਕਈ ਵਾਰ ਮਾਸ ਦੇ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਬਚੇ ਹੋਠਦਿਖਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਤੱਕ, ਅੰਦਾਜਨ 600 ਤੋਂ 800 ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪਿੰਜਰਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਇੱਥੇ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਨੂੰ "ਰਹੱਸਮਈ à¨à©€à¨²" ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮਾਨਵਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਬਚੇ ਹੋਠਪਿੰਜਰਾਂ 'ਤੇ ਅਧਿà¨à¨¨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਉਲà¨à©‡ ਹੋਠਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਿੰਜਰਾਂ 'ਤੇ ਅਧਿà¨à¨¨à¨‡à¨¹ ਲੋਕ ਕੌਣ ਸਨ? ਇਹ ਮਰੇ ਕਦੋਂ ਸਨ? ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਮਰੇ? ਇਹ ਕਿਥੋਂ ਆਠਸਨ? ਇੱਕ ਪà©à¨°à¨¾à¨£à©€ ਧਾਰਨਾ ਬਚੇ ਹੋਠਪਿੰਜਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ à¨à¨¾à¨°à¨¤à©€ ਰਾਜੇ, ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੇ ਪà©à¨°à¨–਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਮà©à¨¤à¨¾à¨¬à¨• ਰਾਜਾ ਤੇ ਸਾਰੀ ਪਰਜਾ 870 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਬਰਫ਼ੀਲੇ ਤà©à¨«à¨¼à¨¾à¨¨ ਵਿੱਚ ਫ਼ਨਾਹ ਹੋ ਗਠਸਨ। ਕਈ ਹੋਰ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ à¨à¨¾à¨°à¨¤à©€ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਹਨ, ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੇ 1841 ਵਿੱਚ ਤਿੱਬਤ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ 70 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਲਿਆਂ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਦਾ ਰਾਹ ਅਖ਼ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਦੀ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲੇ ਕà©à¨ ਹੋਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ "ਕਬਰਿਸਤਾਨ" ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ,ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੇ ਗਠਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਲੋਕ ਗੀਤ ਹੈ, ਜੋ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿਵੇਂ ਦੇਵੀ ਨੰਦਾ ,ਨੇ ਲੋਹੇ ਜਿੰਨੇ ਸਖ਼ਤ ਗੜਿਆਂ ਦਾ ਤà©à¨«à¨¼à¨¾à¨¨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੇ à¨à©€à¨² ਪਾਰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। à¨à¨¾à¨°à¨¤ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਠਤੋਂ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜ, ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਦੇਵੀ ਵਜੋਂ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਪੜà©à¨¹à©‹ ਸਿਹਤਮੰਦ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪਿੰਜਰਪਿੰਜਰਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਧਿà¨à¨¨à¨¾à¨‚ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਮਰੇ ਉਹ ਲੰਬੇ ਸਨ, "ਔਸਤਨ ਮਨà©à©±à¨–à©€ ਕੱਦ ਤੋਂ ਵੱਧ" ਸਨ। ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹà©à¨¤ ਅੱਧਖੜ ਉਮਰ ਦੇ ਬਾਲਗ, 35 ਤੋਂ 40 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਨ। ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਵਿੱਚ ਨਵਜਾਤ ਜਾਂ ਬੱਚੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਸਨ। ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਚੰਗੀ ਸੀ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿੰਜਰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕà©à¨¦à¨°à¨¤à©€ ਆਫ਼ਤ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕੋ ਵਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗà¨à¥¤ ਤਾਜ਼ਾ, ਪੰਜ ਸਾਲ ਲੰਬੇ ਚਲੇ ਅਧਿà¨à¨¨, ਜਿਸ ਨੂੰ à¨à¨¾à¨°à¨¤, ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਜਰਮਨੀ ਆਧਾਰਤ 16 ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ 28 ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦà©à¨†à¨°à¨¾à¨‚ ਸਾਂà¨à©‡ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਸੱਚ ਨਾ ਹੋਣ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ à¨à©€à¨² ਤੋਂ ਪà©à¨°à¨¾à¨ªà¨¤, 38 ਦੇਹਾਂ, ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਵਿੱਚ 15 ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮà©à¨°à¨¿à¨¤à¨• ਸਰੀਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਅਤੇ ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਵਿੱਚੋਂ ਕà©à¨ ਕਰੀਬ 1200 ਸਾਲ ਪà©à¨°à¨¾à¨£à©€à¨†à¨‚ ਹਨ, ਦਾ ਜੀਨ ਆਧਾਰਿਤ ਅਤੇ ਕਾਰਬਨ-ਡੇਟਿਡ ਅਧਿà¨à¨¨ ਕੀਤਾ। ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਜੈਨੇਟਿਕ ਪੱਖੋਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੀ ਮੌਤ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਸਮਾਂ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਵਿੱਚ 1000 ਸਾਲ ਤੱਕ ਦਾ ਫਰਕ ਸੀ। ਮੌਤਾਂ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਕਾਰਨਅਧਿà¨à¨¨ ਦੇ ਮà©à©±à¨– ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਹਾਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਡੌਕਟਰੇਟ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਈਡੋਇਨ ਹਾਰਨੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ, "ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਾਰਨਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਇੱਕਲੌਤੀ ਕà©à¨¦à¨°à¨¤à©€ ਆਫ਼ਤ ਕਾਰਨ ਹੋਈਆਂ ਨੂੰ à¨à©‚ਠਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।" "ਇਹ ਹਾਲੇ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਰੂਪਕà©à©°à¨¡ à¨à©€à¨² 'ਤੇ ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਹà©à¨£ ਅਸੀਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹਾਂ ਕਿ ਇਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਸਾਰੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਜ਼ਰੀਠਨਹੀਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।" ਪਰ ਬਹà©à¨¤ ਹੀ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ, ਜੈਨੇਟਿਕ ਅਧਿà¨à¨¨ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਾਰੇ ਗਠਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ: ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਕੱਲà©à¨¹ ਦੱਖਣੀ à¨à¨¸à¨¼à©€à¨† ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਜੈਨੇਟਿਕ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅੱਜ ਕੱਲ ਯੂਰਪ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਕਰੀਟ ਦੇ ਗà©à¨°à©€à¨• ਟਾਪੂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਬਹà©à¨¤ ਨੇੜਿਓਂ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੱਖਣ à¨à¨¸à¨¼à©€à¨† ਤੋਂ ਆਠਲੋਕ, "ਇੱਕੋਂ ਆਬਾਦੀ ਤੋਂ ਆਠਹੋਠਨਹੀਂ ਲੱਗਦੇ"। ਹਾਰਨੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਵਿੱਚੋਂ ਕà©à¨ ਦੀ ਵੰਸ਼ਾਵਲੀ ਉੱਤਰੀ ਉੱਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਆਮ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਵੰਸ਼ਾਵਲੀ ਦੱਖਣੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਆਮ ਹੈ।" ਤਾਂ ਕੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਸਮੂਹ, ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ à¨à©€à¨² ਦੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਟà©à¨•à©œà¨¿à¨†à¨‚ ਵਿੱਚ ਆਠਸਨ? ਕੀ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਵਿਚੋਂ ਕà©à¨ ਇੱਕੋ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗà¨? ਜਗà©à¨¹à¨¾ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਅਸਤਰ ਜਾਂ ਹਥਿਆਰ ਜਾਂ ਵਪਾਰਕ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ, à¨à©€à¨² ਕਿਸੇ ਵਪਾਰਕ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਵੀ ਸਥਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੈਨੇਟਿਕ ਅਧਿà¨à¨¨à¨¾à¨‚ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪà©à¨°à¨¾à¨£à©‡ ਬੈਕਟਰੀਆ ਰੋਗਾਣੂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ, ਜੋ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾ ਸਕੇ। ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾà¨à©€à¨² ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਸ਼ਾਇਦ ਸਮà¨à¨¾ ਸਕੇ ਕਿ ਲੋਕ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਿਉਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਧਿà¨à¨¨ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਦੇ à¨à¨°à©‹à¨¸à©‡à¨¯à©‹à¨— ਬਿਰਤਾਂਤ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਪਰ ਸਥਾਨਕ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ 8ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ, ਸੰà¨à¨¾à¨µà¨¿à¨¤ ਪà©à¨°à¨¾à¨¤à©±à¨¤à¨µ ਆਧਾਰ ਬਾਰੇ ਸà©à¨à¨¾à¨… ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਥਾਂ 'ਤੇ ਮਿਲੀਆਂ ਮà©à¨°à¨¿à¨¤à¨• ਦੇਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕà©à¨, ਕਿਸੇ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈਆਂ ਸਮੂਹਿਕ ਮੌਤਾਂ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਪਰ ਪੂਰਬੀ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਲੋਕ à¨à¨¾à¨°à¨¤ ਦੇ ਸਠਤੋਂ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਦੀ ਦੂਰ ਦਰਾਡੇ ਕਿਸੇ à¨à©€à¨² 'ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਆà¨? ਅਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਯੂਰਪ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰੂਪਕà©à©°à¨¡ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਹਿੰਦੂ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਇੰਨੀ ਲੰਬੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਜਾਂ ਕੀ ਇਹ ਦੂਰ ਪੂਰਬੀ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇਕ ਜੈਨੇਟਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਅਬਾਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਈ ਪੀੜà©à¨¹à©€à¨†à¨‚ ਤੋਂ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੀ ਸੀ? ਹਾਰਨੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਅਸੀਂ ਹਾਲੇ ਵੀ ਜਵਾਬਾਂ ਦੀ à¨à¨¾à¨² ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।" |