ਨੌਵੇਂ ਸਤਿਗà©à¨°à©‚ ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਨਮ ਵੈਸਾਖ ਵਦੀ 5 (5 ਵੈਸਾਖ) ਸੰਮਤ 1678, ਮà©à¨¤à¨¾à¨¬à¨• 1 ਅਪà©à¨°à©ˆà¨² ਸੰਨ 1621 ਨੂੰ ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘਰ ਸà©à¨°à©€ ਮਾਤਾ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਦੀ ਕà©à©±à¨– ਤੋਂ ਸà©à¨°à©€ ਅੰਮà©à¨°à¨¿à¨¤à¨¸à¨° ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਠਤੋਂ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਸਨ। ਆਪ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਖਬਰ ਸà©à¨£à¨¦à¨¿à¨†à¨‚ ਹੀ ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਪੰਜਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਸਮੇਤ ਆਪ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਗਠਅਤੇ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ‘‘ਸਾਡਾ ਇਹ ਪà©à©±à¨¤à¨° ਬੜਾ ਬਲੀ, ਸੂਰਬੀਰ ਤੇ ਤੇਗ ਦਾ ਧਨੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂਅ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ।
ਆਪ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸੰਤ-ਸਰੂਪ, ਅਡੋਲ ਚਿੱਤ, ਡੂੰਘੇ ਵਿਚਾਰਵਾਨ, ਤਿਆਗੀ, ਗੰà¨à©€à¨°, ਦਲੇਰ ਤੇ ਨਿਰà¨à©ˆ ਸà©à¨à¨¾à¨… ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਪੜà©à¨¹à¨¾à¨ˆ ਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦੇ ਮਾਲਕ, ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠਹੋਈ। ਆਪ ਨੂੰ ਗà©à¨°à¨¬à¨¾à¨£à©€ ਤੇ ਧਰਮ-ਗà©à¨°à©°à¨¥à¨¾à¨‚ ਦੀ ਪੜà©à¨¹à¨¾à¨ˆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਘੋੜ-ਸਵਾਰੀ ਆਦਿ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਆਪ ਸà©à©°à¨¦à¨°, ਜਵਾਨ, ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਅਤੇ ਧਰਮ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਚੰਗੇ ਜਾਣੂੰ ਬਣੇ। ਪਿਤਾ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਸੰਮਤ 1691 ਵਿੱਚ ਮà©à¨—ਲਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲੜੇ ਗਠਕਰਤਾਰਪà©à¨° ਦੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਵੱਡੇ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਵਾਕà©à¨°, ਤਲਵਾਰ ਦੇ ਚੰਗੇ ਜੌਹਰ ਵਿਖਾਠਅਤੇ ਪਿਤਾ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਨੂੰ ਸਿੱਧ ਕਰਦੇ ਹੋਠਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤੇਗ ਦਾ ਧਨੀ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ।
ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਤਾਰਪà©à¨° (ਜ¦à¨§à¨°) ਨਿਵਾਸੀ ਸà©à¨°à©€ ਲਾਲ ਚੰਦ ਜੀ ਖੱਤਰੀ ਦੀ ਸਪà©à©±à¨¤à¨°à©€ ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨œà¨°à©€ ਜੀ ਨਾਲ 15 ਅੱਸੂ ਸੰਮਤ 1689 ਨੂੰ ਹੋਇਆ, ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੀ ਕà©à©±à¨– ਤੋਂ ਸੰਮਤ 1723 ਵਿੱਚ ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪà©à¨°à¨•à¨¾à¨¶ ਧਾਰਿਆ। ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਨਿੱਜੀ ਤੇ ਘਰੋਗੀ ਜੀਵਨ ਬੜਾ ਸਾਦਾ-ਪੱਧਰਾ ਤੇ ਸà©à¨–à©€ ਸੀ। ਆਪ ਦਾ ਮਨ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਲਾਲਚਾਂ, ਮੋਹਾਂ, à¨à¨—ੜਿਆਂ ਤੇ ਰਸਾਂ ਤੋਂ ਬੇਲਾਗ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸ਼à©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਜੋਤੀ-ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਸਮੇਂ ਆਪ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪ ਦੇ à¨à¨¤à©€à¨œà©‡ ਸà©à¨°à©€ ਹਰਿਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗà©à¨°à¨—ੱਦੀ ਲਈ ਨੀਯਤ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਆਪ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਰਤੀ à¨à¨° ਵੀ ਰੋਸ ਜਾਂ ਅਫਸੋਸ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਇਸੇ ਤਰà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਜਦ ਸੱਤਵੇਂ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਜੋਤੀ-ਜੋਤ ਸਮਾਠਅਤੇ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੇ ਪੰਜਾਂ-ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਸà©à¨°à©€ ਹਰਿਕà©à¨°à¨¿à¨¶à¨¨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਗà©à¨°à¨¤à¨¾ ਗੱਦੀ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਆਪ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਰੋਸ ਨਾ ਹੋਇਆ।
ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਹਰਿਕà©à¨°à¨¿à¨¶à¨¨ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਜੋਤੀ-ਜੋਤਿ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਗਲੇ ਗà©à¨°à©‚ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ‘‘ਬਾਬਾ ਬਕਾਲੇ’’ ਦੇ ਸੰਕੇਤਕ ਬਚਨਾਂ ਮੂਜਬ à¨à¨¾à¨ˆ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲà©à¨¬à¨¾à¨£à©‡ ਨੇ ਸੰਮਤ 1722 ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਪà©à¨°à¨—ਟ ਕੀਤ। ਗà©à¨°à©‚ ਪਦਵੀ ਧਾਰਨ ਉਪਰੰਤ ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪà©à¨°à¨šà¨¾à¨° ਤੇ ਪà©à¨°à¨¸à¨¾à¨° ਹਿੱਤ ਜਿੱਥੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ à¨à¨¾à¨—ਾਂ ਵਿੱਚ ਪà©à¨°à¨šà¨¾à¨° ਦੌਰੇ ਕੀਤੇ, ਉ¤à¨¥à©‡ ਸ਼ਿਵਾਲਕ ਦੀ ਰਮਣੀਕ ਵਾਦੀ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆ ਸਤਲà©à¨œ ਦੇ ਤੱਟ ’ਤੇ ਆਨੰਦਪà©à¨° ਨਗਰੀ ਵੀ ਵਸਾਈ। ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਆਠਪੰਡਤਾਂ ਦੇ ਵਫਦ ਨੇ ਆਨੰਦਪà©à¨° ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਆ ਕੇ ਗà©à¨°à©‚ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਵਲੋਂ ਜਬਰੀ ਧਰਮ ਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ ਦà©à©±à¨–ਾਂ ਦੀ ¦à¨¬à©€ ਦਾਸਤਾਨ ਸà©à¨£à¨¾à¨ˆ ਤਾਂ ਗà©à¨° ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉ¤à¨¤à¨° ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਪਵਿੱਤਰ ਆਤਮਾ ਦੀ ਕà©à¨°à¨¬à¨¾à¨¨à©€ ਨਾਲ ਹੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਰà©à¨• ਸਕਣਗੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਉ¤à¨¥à©‡ ਖੜà©à¨¹à©‡ ਨੌਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਬਾਲਕ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਠਜੀ ਨੇ ਸਹਿਜ ਸà©à¨à¨¾à¨… ਗà©à¨°à©‚ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਪਿਤਾ ਜੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤà©à¨¹à¨¾à¨¡à©‡ ਨਾਲੋਂ ਮਹਾਨ ਪà©à¨°à¨– ਅਤੇ ਧਰਮਾਤਮਾ ਹੋਰ ਕੌਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਦੇ ਇਹ ਬਚਨ ਸà©à¨£ ਕੇ ਗà©à¨°à©‚ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਖà©à¨¶à©€ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜ ਗਈ।
ਆਪ ਨੇ ਬਾਲ ਗੋਬਿੰਦ ਰà©à¨¯à¨¾à¨‡ ਜੀ ਨੂੰ ਬੜੇ ਪà©à¨°à¨¤à¨¾à¨ªà©€ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥ ਸਮਠਕੇ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਗਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਜਾ ਕੇ ਆਖ ਦੇਣ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੇ ਗà©à¨°à©‚ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮà©à¨¹à©°à¨®à¨¦à©€ ਸ਼ਰà©à¨¹à¨¾ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਓ, ਫਿਰ ਆਪੇ ਹੀ ਸਠਹਿੰਦੂ ਮà©à¨¸à¨²à¨®à¨¾à¨¨ ਬਣ ਜਾਣਗੇ। ਇਹ ਇੱਕ ਧਰਮੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਦà©à¨¨à¨¿à¨†à¨µà©€ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰ ਸੀ। ਪà©à¨°à¨¿à©°à¨¸à©€à¨ªà¨² ਸਤਿਬੀਰ ਸਿੰਘ ਅਨà©à¨¸à¨¾à¨° ਕà©à¨°à¨¬à¨¾à¨¨à©€ ਦੋ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਜ਼ਾਲਮ ਹਿਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਘਾਰਦੀ ਹੈ, ਉ¤à¨¥à©‡ ਮਜ਼ਲੂਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸà©à¨°à©±à¨–ਿਆ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉ¤à¨§à¨° ਜਦੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤਾਂ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਗà©à¨°à©‚ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸà©à¨¨à©‡à¨¹à¨¾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਬਹà©à¨¤ ਖà©à¨¶ ਹੋਇਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਹà©à¨£ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਇੱਕੋ ਹੀ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਕੇ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਨੂੰ ਦਾਰà©à¨²-ਇਸਲਾਮ ਦੇ à¨à©°à¨¡à©‡ ਥੱਲੇ ਲਿਆਉਣਾ ਬਹà©à¨¤ ਹੀ ਸੌਖਾ ਕੰਮ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਛà©à¨ªà©€ ਵੰਗਾਰ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਈ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਤਾਕਤਵਰ ਆਦਮੀ ਸੱਤਾ ਦ ਨਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਅੰਨà©à¨¹à©‡ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੋ ਉਸ ਨੇ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਚੈਲੇਂਜ ਪà©à¨°à¨µà¨¾à¨¨ ਕਰਦਿਆਂ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਗà©à¨°à¨¿à¨«à¨¤à¨¾à¨°à©€ ਦਾ ਹà©à¨•à¨® ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉੱਧਰ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਗà©à¨°à©‚ ਪਰਿਵਾਰ ਤੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਫਤਹਿ ਬà©à¨²à¨¾ ਕà©à©±à¨ ਚੋਣਵੇਂ ਸਿੱਖਾਂ ਸਹਿਤ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗà¨à¥¤ ਆਗਰੇ ਵਿਖੇ ਗà©à¨°à¨¿à¨«à¨¤à¨¾à¨° ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸਿਦਕੀ ਸਿੱਖ à¨à¨¾à¨ˆ ਦਿਆਲਾ ਜੀ, à¨à¨¾à¨ˆ ਮਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ਅਤੇ à¨à¨¾à¨ˆ ਸਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ਵੀ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਸਨ।
ਗà©à¨°à©‚ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਉ¤à¨¤à©‡ ਹਕੂਮਤੀ ਵਾਰ ਸ਼à©à¨°à©‚ ਹੋà¨à¥¤ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ à©›à©à¨¬à¨¾à¨¨à©€ ਡਰਾਵੇ ਅਤੇ ਲਾਲਚ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਉਹ ਮà©à¨¸à¨²à¨®à¨¾à¨¨ ਬਣਨਾ ਬਣ ਜਾਣ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਨਹੀਂ ਮੰਨੇ ਤਾਂ ਹਕੂਮਤੀ à©›à©à¨²à¨®-ਜ਼ਬਰ ਦਾ ਦੌਰ ਸ਼à©à¨°à©‚ ਹੋ ਗਿਆ। ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਦੇ ਅੰਨਿਨ ਅਤੇ ਜਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਪਿਆਰੇ ਸੇਵਕਾਂ à¨à¨¾à¨ˆ ਦਿਆਲਾ ਜੀ, à¨à¨¾à¨ˆ ਮਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ਅਤੇ à¨à¨¾à¨ˆ ਸਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਧੰਨ ਸਨ ਉਹ ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਲਾਲ ਅਤੇ ਗà©à¨°à©‚ ਦੇ ਸਿਦਕੀ ਸਿੱਖ, ਜਿਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਨੇ ਮੌਤ ਨੂੰ ਹੱਸਦੇ ਹੋਠਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਸਿਦਕੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਉਪਰੰਤ ਜ਼ਾਲਮ ਾਂ ਨੇ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਕੇ ਹੀ ਦਮ ਲਿਆ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੀਸ ਧੜ ਨਾਲੋਂ ਜà©à¨¦à¨¾ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਜਿੱਤ ਗà©à¨°à©‚ ਜੀ ਦੀ ਹੀ ਹੋਈ।
11 ਨਵੰਬਰ 1675 ਨੂੰ ਹੋਈ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੀ ਪਾਵਨ ਤੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸ਼ਹੀਦੀ ਉਪਰੰਤ ਛੇਤੀ ਹੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਬੇਪਨਾਹ ਸ਼ਕਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਦੇ ਸੂਰਬੀਰ ਸਪà©à©±à¨¤à¨° ਰਾਹੀਂ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਬੇਜੋੜ² ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕà©à©±à¨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ’ਚੋਂ ਜ਼ਾਲਮ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰਾਜ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬੇਨਿਆਜ਼ ਸੂਫੀ ਫਕੀਰ ਬà©à©±à¨²à©‡ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਖà©à©±à¨²à©à¨¹à©‡à¨†à¨® ਆਖਣਾ ਪਿਆ-
à¨à©à©‚ਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਰਾਜੇ ਕੀਤੇ
ਮà©à¨—ਲਾਂ ਜ਼ਹਿਰ ਪਿਆਲੇ ਪੀਤੇ।
ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਜਿੱਥੇ ਮਾਨਵ-ਧਰਮ ਦੀ ਸà©à¨°à©±à¨–ਿਆ ਸੀ, ਉ¤à¨¥à©‡ ਸਮੂਹ ਮਨà©à©±à¨– ਜਾਤੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਸà©à¨¤à©°à¨¤à¨°à¨¤à¨¾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵਾਲੇ ਬà©à¨¨à¨¿à¨†à¨¦à©€ ਹੱਕਾਂ-ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਬਰਕਰਾਰੀ ਵੀ ਸੀ। ਇਹ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਠਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਾਮਰਾਜ, à¨à¨¾à¨µ ਮà©à¨—ਲ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਬੇਪਨਾਹ ਤੇ ਬੇਲਗਾਮ ਰਾਜ-ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਇੱਕ à¨à¨¾à¨°à©€ ਚੈਲੇਂਜ ਅਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਵੱਲੋਂ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਦੇ à¨à©°à¨¡à©‡ ਹੇਠਲਿਆਉਣ ਲਈ ਜ਼ਬਰੀ ਧਰਮ-ਬਦਲੀ ਵਾਸਤੇ ਅਪਣਾਈ ਹੋਈ ਤà©à¨…ੱਸਬੀ ਤੇ ਹਿੰਸਕ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਵੰਗਾਰ ਵੀ ਸੀ। ਗà©à¨°à©‚ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਜਿਸ ਪਰਉਪਕਾਰੀ à¨à¨¾à¨µà¨¨à¨¾, ਨਿਰà¨à©ˆà¨¤à¨¾ ਤੇ ਦà©à¨°à¨¿à©œà¨¤à¨¾ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਗੜà©à¨¹ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਕੇ ਇਹ ਇਨਕਲਾਬੀ ਵੰਗਾਰ ਪਾਈ, ਉਸ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਨੀਤੀ ਨੂੰ à¨à©°à¨¡à¨¿à¨†, ਉਸ ਦੀ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲਣ ਅਤੇ ਸਮੂਹ ਹਿੰਦੂਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵੱਲ ਪà©à¨°à©‡à¨°à¨£ ਦੀ ਮ¤à©°à¨— ਨੂੰ ਨਕਾਰਿਆ, ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਕਰਾਮਾਤ ਵਿਖਾਉਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਰਤ ਨੂੰ ਠà©à¨•à¨°à¨¾à¨‡à¨† ਅਤੇ ਇਹ ਕà©à©±à¨ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਦੇ ਡਰਾਵਿਆਂ ਨੂੰ ਮਖੌਲ ਸਮà¨à¨¦à¨¿à¨†à¨‚, ਧਰਮ, ਨਿਆਂ, ਮਾਨਵੀ ਹਿੱਤਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਰ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਦਰਵੱਟੜੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਿਛਾਵਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਠੀਕ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯà©à©±à¨— ਪਲਟਾਊ ਘਟਨਾ ਅਤੇ ਅਦà©à©±à¨¤à©€ ਸਾਕਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਤੇ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿਵਾਉਂਦਿਆਂ, ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬੜੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਗà©à¨°à©‚ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਹਿਨਸ਼ਾਹ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰੀਰ ਦਾ ਠੀਕਰਾ à¨à©°à¨¨à©à¨¹ ਕੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਠਉਮੀਦਾਂ ਉ¤à¨¤à©‡ ਪਾਣੀ ਫੇਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਕਾਰਨਾਮਾ ਕਰ ਵਿਖਾਇਆ ਜੋ ਆਪਣੀ ਮਿਸਾਲ ਆਪ ਸੀ-
ਤਿਲਕ ਜੰà¨à©‚ ਰਾਖਾ ਪà©à¨°à¨à©‚ ਤਾ ਕਾ॥
ਕੀਨੋ ਬਡੋ ਕਲੂ ਮਹਿ ਸਾਕਾ॥
ਧਰਮ ਹੇਤ ਸਾਕਾ ਜਿਨਿ ਕੀਆ॥
ਸੀਸ੠ਦੀਆ ਪਰ੠ਸਿਰਰ੠ਨਾ ਦੀਆ॥
ਠੀਕਰਿ ਫੋਰਿ ਦਿਲੀਸ ਸਿਰਿ, ਪà©à¨°à¨à©‚ ਪà©à¨° ਕੀਯਾ ਪਯਾਨ॥
ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸੀ ਕà©à¨°à¨¿à¨†, ਕਰੀ ਨਾ ਕਿਨੰਹੂ ਆਨ॥
ਆਓ ! ਸà©à¨°à©€ ਗà©à¨°à©‚ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ 334ਵੇਂ ਸ਼ਹੀਦ ਦਿਵਸ ਸਮੇਂ ਗà©à¨°à©‚ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਧਰਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਮਹਾਨ ਕà©à¨°à¨¬à¨¾à¨¨à©€ ਨੂੰ ਸਿਰ à¨à©à¨•à¨¾à¨‰à¨‚ਦੇ ਹੋà¨, ਉਨà©à¨¹à¨¾à¨‚ ਵੱਲੋਂ ਵਿਖਾਠਰਾਹ ਅਤੇ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਉ¤à¨¤à©‡ ਚੱਲਣ ਦਾ ਪà©à¨°à¨£ ਕਰੀà¨à¥¤
ਪà©à¨°à¨§à¨¾à¨¨
ਸ਼à©à¨°à©‹à¨®à¨£à©€ ਗà©à¨°à¨¦à©à¨†à¨°à¨¾
ਪà©à¨°à¨¬à©°à¨§à¨• ਕਮੇਟੀ